Circuitor. W średniowiecznych statutach zakonnych wyraz circa znaczy pewnego rodzaju dyżur, czuwanie, straż nad czynnościami braci. Już ś. Hieronim (Epist. 22 c. 15) opowiada o cenobitach, że wybrani między nimi „circumeunt cellulas singulorum, et aure apposita, quid faciant, diligentur explorant“. Reguła ś. Benedykta przepisuje: „ut deputentur seniores qui circumeant moaasterium horis, quibus vacant fratres lectioni“. Statuty ś. Dunstana przypominają ten przepis: „Secundum regulae praeceptum constitui debet aliquis frater, qui ab officio circuitus sui circa vocatur. Est enim ejus officium circuire claustrum, ne forte inveniatur frater acediosus, aut alicui vanitati deditus.“ Ztąd poszły nazwy: circa, circator, v. circuitor. Do brata circa należało czuwać, ne qui frater deesset proprio loco, si autem defuisset statim in tabulis notabatur (Antiq. consuetud. monaster. s. Bened. n. 8 ap. Mabillon, Analect. IV 461). Notowali drobniejsze przewinienia: observabant, si aliquem ridentem, vel aliquid susurrantem conspexerant, statim in tabulis notabatur, et benignissime corripiebatur tempore opportuno (ib. n. 11). Z czasem nadano circatorom obszerniejszy zakres: stali się wizytatorami klasztorów, a z tego powodu i prowincje, np. norbertanów, nazywały się circariae. Du Cange, Glossar v. Circa. W duchowieństwie świeckiém circuitores, circum cursatores, v. visitatores nazywali się duchowni, których biskup rozsyłał na wsie, dla sprawowania obrządków kapłańskich; tych samych później zwano stationarii, subsidiarii, vicarii, a jeżeli obowiązki sprawiali przy jakim kościele w mieście bpiém, nazywano ich sacellani. Byli oni więc proboszczami, lecz odwołalnymi (Binterim, Denkwürdigkeiten I 1, 559). Circada, circata, circa, v. circatio nazywał się podatek składany bpowi, lub archidjakonowi, na koszta odbywania kanonicznej wizyty po djecezji. Circuitor (periodeuta, περιοδεύτης) na wschodzie znaczył wizytatora pewnej części djecezji. W kościele syryjskim była to godność pośrednia między kapłaństwem a bpstwem: poświęcano ich obrządkiem osobnym. Dziś są jeszcze u maronitów i jakobitów. Atrybucje ich podobne do tych, jakie niegdyś mieli archidjakonowie na zachodzie. X. W. K.
Circumcisi, inaczej nazywani pasagii, albo pasagini, sekta z XII wieku. Nąjwięcej stronników tej sekty, której wyznanie było chaotyczną mieszaniną chrześcjańskich i żydowskich pojęć, spotykamy w Lombardji. Trzymali się litery prawa mojżeszowego, a od obrzezania, któremu się poddawali, otrzymali nazwę circumcisi. Wierzyli w Trójcę Ś., lecz twierdzili, że Chrystus był tylko pierwszém stworzeniem Boga, przez którego dopiero świat został powołany do bytu. Ztąd wyprowadzano wniosek, że circumcisi byli zabytkiem arjanizmu; lecz zupełnie inny prawdopodobnie był ich początek. Żydzi, którzy po całej Europie się rozeszli, za pomocą pieniędzy, tu i owdzie zjednywali sobie prozelitów między chrześc. ludnością. W takiém też znaczeniu rozumieć należy skargę Łukasza, biskupa z Tuy (lib. III c. 3): audiunt saeculi principes et judices urbium doctrinam haeresium a Judaeis, quos familiares sibi annumerant et amicos. Według innych, circumcisi byli to żydzi, przechodzący na chrześc., lecz następnie powracający do judaizmu. Niejakiém stwierdzeniem ostatniego przypuszczenia jest bulla Mikołaja III z r. 1288: verum etiam quam plurimi christiani, veritatem catholicae fidei abnegantes se damnabiliter ad judaicum ritum transtulerunt. Inni w wyrazie pasagium upatrują wskazówkę ich początku. Pasagium oznacza wędrówkę i pasagini mogą być potom-
