ub więcej mniejsze fontes, jak np. w Pizie (Mabillon, Iter italic. s. 184); zapewne w jednym chrzczono mężczyzn, w drugim niewiasty, w trzecim dzieci. Sporządzano je z marmuru, z porfiru, niekiedy i srebrną blachą ozdabiano. Niekiedy na źródle naturalném bywały fontes baptismales (Boldetti op. c. s. 40); do innych wodę zkądinąd sprowadzano rurami. Baptisteria (jako budynki) lubo osobno były stawiane, jednak łączyły się często z kościołem, za pośrednictwem nakrytego korytarza. Ściany baptisterii ozdabiano malowidłami, już historycznemi (np. chrzest P. Jezusa), już alegorycznemi i symbolicznemi (np. jeleń spieszący do źródła, według Psal. 41, 1), już innemi ozdobami (ob. Martigny, Diction. des antiq. chr. art. Baptistéres). Od w. VII zaczęto je urządzać wewnątrz kościołów, po lewej stronie, tak, iż stanowiły niejako kaplice, a odkąd chrzest przez polewanie wszedł w powszechne użycie, zamiast zanurzania, zaniedbano stawiać baptisteria; same tylko fontes baptismales zostawiono, które my także chrzcielnicami nazywamy i Rytuał zowie je baptisteria. Takowe baptisteria (fontes baptismales) urządzają się, jak dawniej tak i dziś, po wszechnie, wedle Rytuału, wewnątrz kościołów parafjalnych, a nawet często za przywilejem i po zakonnych, a to już przy drzwiach ze strony lewej, już w nawie kościoła na północ lub na południe, w kaplicach, w niszach, albo też za balustradą, jak najdogodniej gdzie miejsce pozwala. Z przepisu Rytuału ta chrzcielnica winna być przyzwoicie ubrana i, jeżeli można, ozdobiona obrazem chrztu Chrystusa przez ś. Jana Chrz., kratką zasłonięta, zamykana szczelnie, by kurz i brudy wody nie zanieczyszczały, i na klucz, żeby kto nie brał wody do zabobonnych użytków. Najwłaściwiej, ażeby przynajmniej sama stągiew, albo choć naczynie na wodę, było kamienne, wypolerowane, albo też metalowe, mocne. Jeżeli miedziane, potrzeba, ażeby wewnątrz było regularnie pobielane cyną, dla ochronienia od rdzy święconej wody. Najdogodniej jest także urządzić zaraz w chrzcielnicy piscynę, to jest kanalik i podziemną sadzawkę do zlewania wody przy chrzcie utytej. O chrzcielnicach (fontes baptism.) starożytnych u nas, ob. Encyklop. powsz. Orgelbr. większa V 548. — Baptisterium v. Baptismale nazywała się niegdyś i książka, wyłącznie ceremonje i cały obrząd chrztu ś. w sobie mieszcząca. X. S. J.
Chrześcjanie, wyznawcy Chrystusa, chrztem św. odrodzeni. Nazwa ta pochodzi z Antjochji nad Orontem, gdzie około 40 r. po Chr. powstała pierwsza parafja złożona z chrześcjan, z poganizmu nawróconych, i gdzie też po raz pierwszy wierni około 43 r. zostali nazwani chrześcjanami. Dzieje Apostolskie opowiadają to w r. 11, 26. Oczywistą jest rzeczą, że nazwa χριτιανοί, christiani, znaczy to samo, co οί τού Χριστού, t. j. uczniów, zwolenników Chrystusa. Nazwa ta nie pochodzi zapewne od samych chrześcjan, bo ci nazywali się zazwyczaj uczniami, braćmi, świętymi, wiernymi; nadto, wyraz christiani był początkowo używany w pewnego rodzaju pogardliwém znaczeniu, jak to widać z Dz. Ap. 26, 28. 1 Piotr. 4, 14. 16 i z Tacyta, Annal. XV 44. Nie żydzi też nazwę tę wymyślili, bo nienawistnych sobie ludzi nie nazywaliby zaszczytném mianem zwolenników Mesjasza, uczniów pomazańca (ob. Chrystus); zresztą wiadomo, że nazywali ich nazarejczykami, galilejczykami. Prawdopodobnie więc nazwa, o której tu mowa, pochodzi od pogan, a mianowicie, jak rzymska jej forma wskazuje, od Rzymian. Grecy powiedzieliby οί τού Χριστού, ci (co są) Chrystusa; Rzymianom zaś,
