zwycięzkiém zwalczaniem przeciwnych sobie błędów i ciągłém rozszerzaniem zakresu swoich zdobyczy, po za wszelkie granice indywidualne i narodowościowe. Wszelkie usiłowanie przeciwstawienia chrystjanizmowi jakiejś doktryny wyższej, jest tylko cofnięciem się do jednej z przebytych już chwil błędu i karykaturowaniem prawd chrześcjańskich. Wszelkie takie próby nie mogą mieć nawet pozoru powszechności, ponieważ wychodzą z pewnych tylko jakichś kierunków czasu i odpowiadają wyłącznie pewnym jakimś tylko dążeniom duchowym, pewnym jakimś tylko pojęciom, gdy tymczasem chrystjanizm wszystkie kierunki czasu z równą obejmuje siłą i na swój urabia sposób, budząc i zaspakajając duchowe życie na wszystkich jego stanowiskach. 6) Wszelkie objawienie, budzące relijne życie w ludzkości, ma swego pośrednika, po którym można poznać, jak wysoką jest religja oparta na takiem objawieniu. Chrystjanizm zaś ma najdoskonalszego Pośrednika, bo najdoskonalszym bez zaprzeczenia pośrednikiem, pomiędzy Bogiem a człowiekiem, jest pośrednik, przedstawiający w swojej osobie żywą obu jedność. Przez to, że Słowo stało się Ciałem i że boska i ludzka natura połączyły się w osobie Chrystusa, pośrednictwo objawienia nietylko doszło do swego stopnia najwyższego, ale nadto w Pośredniku wyraziło się wsposób najdoskonalszy to połączenie życia, jakie przez jego zbawczą działalność nastąpić powinno pomiędzy Bogiem a człowiekiem. 7) Objawienie tego doskonałego Pośrednika jest w ścisłém znaczeniu zbawcze, ponieważ nietylko rozbudza ono świadomość grzechu w ludzkości, ale podaje środek przejednania; nietylko wzywa grzesznika do nawrócenia i duchowego odnowienia, ale nadto przez łaskę dokonywa wewnętrznej jego przemiany i uświęcenia; nietylko gromi błąd wynikły z grzechu, ale wszelką człowiekowi potrzebną prawdę Bożą zwiastuje i duchem swoim w jej posiadanie go wprowadza; nietylko słowem i czynem podaje prawa życia miłego Bogu, ale odpowiednio ich wykonanie łaską swoją umożliwia. W osobie tedy i dziele Chrystusowém, w założycielu chrystjanizmu i w chrystjanizmie jest wszystko, czego potrzeba do powszechnego urzeczywistnienia myśli odkupienia. 8) Objawienie w Chrystusie i w jego dziele dane, ma odpowiednią sobie zapewnioną trwałość na ziemi, gdy tymczasem w poprzednich objawieniach myśl Boża dana człowiekowi zależała już dalej od pojęcia i wierności człowieka. Chrystus, Bóg—Człowiek, swoją zbawczą i uświęcającą prawdę i łaskę powierzył Bosko-ludzkiemu namiestnictwu, Duchowi Św. i apostolatowi, a mianowicie Piotrowi żyjącemu w swych następcach, biskupach rzymskich. Nieustające to nigdy namiestnictwo a) utrzymuje na ziemi czystą i nienaruszoną prawdę Bożą, b) strzeże w ofierze świętej i sakramentach ciągle bijącego źródła łaski i potrzebującym rozdziela jej bogactwa, c) pielęgnuje życie nadnaturalne zrodzone z prawdy i łaski. Ten sam zaś Duch św., który przez ludzki swój organ dobra odkupienia przechowuje i rozdziela, pomaga zarazem potrzebującym do dokonania należytego ich przyjęcia i użycia tak, iżby ci zostać mogli prawdziwie wiernymi, odrodzonymi i sprawiedliwymi. 9) Tylko chrześcjańskie Objawienie założyło Kościół w prawdziwém tego wyrazu znaczeniu, ponieważ ono dopiero przywróciło zupełnie religję i samodzielność religijnej strony człowieka. We wszystkich religjach pogańskich kościół jest państwowy, a religijne życie czynnikiem życia politycznego: w mozaizmie reli-
