objawienia, ale jest faktem, zamykającym Objawienie chrześcjańskie, a mającym na celu jego utwierdzenie w sercach. Chrystjanizm tedy jest celem i końcem wszystkich objawień poprzednich, które też prorocko zwiastowały go, jako ich zupełne dokonanie. Od chwili przeto wystąpienia w świecie chrystjanizmu, ustać musiała religja na poprzednich objawieniach oparta (judaizm), a następne wszelkie próby założenia nowej religji, musiały i muszą być zawsze bezowocnym ludzkiego tylko obłędu wysiłkiem, bo chrystjanizm z prawa Bożego ma posiadanie całego czasu aż do końca świata. 3) Wiekuisty, a zatém bezwzględny charakter religji chrześcjańskiej odbija się w dziejach ludzkości, których inaczej zrozumieć nie podobna, jak tylko przyznając w nich plan Boży, mający za treść swoją religję chrześcjańską i jej urzeczywistnie. Chrystus jest osobowym, żywym, środkowym puntem dziejów, jest kluczem zagadki świata i historji człowieka (Myśl tę historyka Jana Müllera († 1809) rozwija Staudenmaier w swojej Encyklopädie der theol. Wissenschaften i w dziele Das Wesen der kath. Kirche). Cały świat starożytny w najszlachetniejszych swoich postaciach jest tęsknym, proroczym światem, wyczekującym na urzeczywistniony w Chrystusie ideał doskonałego, z Bogiem połączonego człowieka; historją zaś pochrystusowej ludzkości jest historją jej przyjmowania udziału z Chrystusem, lub odpychania tego udziału. W Chrystusie przez świat wyczekiwanym, ale nie przez świat wydanym, objawił Bóg pełność swojej prawdy i łaski; całe też dzieje świata toczą się kolejami odpowiedniemi do stanowiska, jakie przybierają narody ziemi względem Chrystusa. 4) Najzupełniejszą tedy z tego względu jest prawdą, że chrystjanizm jest tak stary jak dzieje świata. Cokolwiek bowiem tylko było kiedy prawdy religijnej, wszelki prawdziwy wyraz religijnego życia w ludzkości, wszystko to w religji chrześcjańskiej znajduje nietylko swoje uznanie, ale w zupełném i powszechném swojém znaczeniu, urzeczywistnienie. Cały też świat starożytny miał już do pewnego stopnia chrystjanizm, a mianowicie świat pogański miał go w swojém tęskném pożądaniu; świat żydowski zaś miał go w opartém na Bożych obietnicach oczekiwaniu. Ktokolwiek tedy kiedy był wolnym i szczęśliwym przez prawdę, miał to przez udział swój, jaki brał z Chrystusem i od Chrystusa. Zresztą, jak najwięksi Ojcowie, opierając się na całym porządku Objawienia, utrzymują, Słowo Boże, które w Chrystusie przyjęło naturę ludzką i widzialnie się pokazało, wprzód już niewidzialne budziło i podtrzymywało religijne życie w pogańskiej i żydowskiej ludzkości, a tym sposobem Chrystus nietylko jest i będzie, ale był zawsze Pośrednikiem pomiędzy Bogiem a człowiekiem; wszelkie bowiem prawdziwe życie religijne gruntuje się na prawdzie, ta zaś jest darem Bożym, podanym przez Tego, który jest wiekuistym osobowym rozumem Bożym, osobowém Słowem Bożém. Wszelka tedy prawda religijna ostatecznie opiera się na Chrystusie, jako Słowie Bożém, tak jak wszelka nieprawda jest płodem obłędu stworzenia. 5) Z pomiędzy wszystkich objawień, od czasu jak grzech zapanował w ludzkości, chrześcjańska religja jest jedyném Objawieniem, które się odnosi nie do pewnych tylko jednostek, lub do pewnego narodu, ale obejmuje całą ludzkość, i dla tego występuje jako religja powszechna, faktycznie objawiając ustawiczną tę swoją powszechność,
