dobnemi, nie chcą się zgodzić na to, że człowiek tak niedawno zamieszkuje ziemię, bo tylko od 4 do 7 tysięcy lat przed Chr. Powołują się na świadectwo ludów wschodnich, a nie chcąc uznać powagi ksiąg, których wiarogodność dotąd niczém nadwerężoną nie została, wolą opierać się na powagach ksiąg bramińskich i innych, których przesada jest dowiedzioną. Nie będziemy tu zastanawiać się szczegółowo nad chronologją indyjską, którą starał się wywodami astronomicznemi poprzeć przyjaciel Woltera, Bailly (Traité de l’astronomie indienne). Że Bailly opierał się na fałszywych podstawach i że obliczania astronomiczne fałszował, rachując na niewiadomość czytelników, wykazał mu to Delambre (Hist. de l’astron. ancienne, Paris 1775; Hist. de l’astron. du mogen-âge, ib. 1819). Pokazało się, że okresy 4,320,000 są fantastyczném przerobieniem z bajecznej arabskiej astronomji (Montucla Histoire des mathémat., Paris t. I s. 429). Badania uczonych astronomów, biegłych w języku indyjskim, jak Colebrooke’a (Algebra z matematyką wyjęte z sanskrytu, Lond. 1817) i Bentley’a (Przegląd historycz. astronomji indyj., Lond. 1825; Poszukiwania nad Azją, Asiatic Researches, wyd. w Kalkucie t. II s. 228 i VIII s. 193), wykazały, 2e tablice astronomiczne Hindusów rzeczywiście nie wskazują czasów odleglejszych nad w. XVI przed Chr. W epopei Ramayana, opiewającej bohaterskie czyny króla Ramy, jest wskazane położenie planet na niebie, podczas urodzenia i w 21 r. życia tegoż króla; położenie zaś takie, jak Ramayana opisuje, nie mogło być dawniej jak ok. r. 961 przed Chr (Bentley, Przegl. astron. s. 15); a początek astronomicznych dzieł indyjskich, Vasiszty-Siddhanty i Suryi-Siddhanty, według obliczeń Bentleya, wypada na w. XI lub X przed Chr. Wykazuje jeszcze Bentley, że legenda indyjska o Krisznie jest imitacją historji Chrystusa Pana. Według bowiem tęj legendy, Kriszna jest wcieleniem bóstwa; podczas jego narodzenia chóry devantasów śpiewały hymny na jego cześć, a pasterze otoczyli jego kolebkę; król Kausa, wiedząc z przepowiedni, że nowo narodzone dziecię przyprawi go o utratę królestwa, chciał je zabić; Kriszna z rodzicami schronił się do kraju Yamun; żył z początku czas jakiś w ukryciu, potém wystąpił publicznie, odznaczył się walecznością i miłosierdziem, zwalczał tyranów, opiekował się ubogimi, umywał nogi braminom, opowiadał naukę najdoskonalszą, w końcu nieprzyjaciele go przemogli, został strzałą przybity do drzewa; przed śmiercią przepowiedział, że w 36 lat później nastąpi wiek złego, Kali-yuga (ob. tę legendę ap. Paulin, a s. Bartholomaeo, Systema Brahmanium, Romae 1802 s. 146; Creuzer, Symbolik u. Mythologie d. alt. Völker, t. II). Prawda, że z legendy tej mitologowie chcieli wywodzić mitologiczności Chrystusa P.; lecz choćby się nawet pokazało, źe ona jest dawniejszą od Ewangelji, podobieństwo jej z ewangeliczném opowiadaniem można wytłumaczyć tém, że jest echem dawnej obietnicy Zbawiciela, której ślady znajdują się we wszystkich mitologjach pogańskich (Maurice, Histor. Indostanu, Lond. 1824 II 225). Tymczasem dawniejszą nie jest, to opisana w legendzie (Dżanampatra) o Krysznie kombinacja astronomiczna planet, przy urodzeniu jego, pokazuje dzień 7 Sierp. r. 600 po Chr., jak to obliczył Bentley, według europejskich tablic astronomicznych, zastosowawszy je do południka indyjskiego (Poszukiw. nad Az. I s. 3). Również przeciw powadze owych obliczeń mówią inni astronomowie i uważają tablice astronomiczne indyjskie, jako powstałe w VII w. naszej ery, a za pomocą kom-
