z porównaniem wiosenném dnia z nocą (21 Marca) wypadał zawsze jednocześnie nów księżycowy, 1 Nisan byłby zawsze w d. 21 Marca; Pascha żydowska byłaby o 15 dni później, a nasza Wielkanoc zaraz w niedzielę po żydowskiej. — Że rok słoneczny dawno był znany żydom, widać to z historji potopu. W r. 600 życia Noego, d. 17 mca II, zaczął się potop (Gen. 7, 11); po 150 dniach wody zmniejszać się poczęły (ib. 8, 3), tak, iż arka w d. 27 mca VII spoczęła na górach Armenji (ib. w. 4); wierzchołki gór pokazują się d. 1 mca X; po 40 dniach wypuścił Noe kruka, za nim gołębia, nie wiadomo po ilu dniach; czekał po nim jeszcze więcej niż 7 dni (ib. w. 10); wypuścił drugiego gołębia i znów czekał 7 dni (ib. w. 12), po których już był rok 601, dzień 1 mca I. To wszystko daje nam sumę 12 mcy 30-dniowych. Nigdzie zaś nie ma żadnego śladu o roku krótszym, niż 12 mcy. Z tego powodu ci, którzy trwają w uprzedzeniu, że lata życia patrjarchów, liczone przez Biblję na setki, są niemożliwemi, a jednak pomimo tego uprzedzenia obstają za wiarogodnością Biblji, nie są w stanie pogodzić swego uprzedzenia z wiarogodnością Biblji (Cf. Patrjarchowie). Ob. Ideler, Handbuch d. mathemat. und techn. Chronologie s. 43, 488. Początek roku kościelnego był w mcu Nisan, na pamiątkę, że wtedy nastąpiło wyjście z Egiptu (Exod. 12, 2). Rok zaś cywilny rozpoczynał się, równie jak u innych ludów wschodnich, na jesieni po żniwach, w miesiącu VII (Tiszri: ob. Exod. 23, 16. 24, 22), na nowiu, około porównania dnia z nocą jesiennego. Nawet rok sabatowy (ob.) rozpoczynał się nie od mca Nisan, lecz od Tiszri, po ukończeniu zbiorów rocznych. Liczenie lat według jednej stałej ery dawniej nie było znane żydom. Jeżeli zaś w kilku miejscach spotykamy liczbę lat od wyjścia z Egiptu (Exod. 19, 1. Num. 33, 38. III Reg. 6, 1. 37), od zbudowania świątyni przez Salomona (III R. 9, 10), jeszcze ztąd nie wypływa, aby liczenie według jakiejś ery było używane. W księgach Królewskich i Paralipomena liczą się lata od objęcia rządów przez każdego z królów. Np. w Jeroboama r. 18 zaczął panować Abiam (III Reg. 15, 1), w r. 20 Aza, królowie judzcy (III Reg. 15, 9), w Azy r. 2 Nadab, król izr. (III Reg. 15, 24) i t. d. W historji upadku królestwa Judzkiego zanotował autor daty panowania Nabuchodonozora (IV Reg. 24, 12. 25, 8). Na mocy tych danych łatwo ustalić datę panowania królów judzkich i izraelskich, aż do niewoli babilońskiej. W księgach dopiero Machabejskich używaną jest era Seleucydów, anni regni Graecorum (I Mach. 1, 11). Rozpoczęła się ona od jesieni 312 r. przed Chr., kiedy Seleuk zdobył Babilonję. Księgi Machabejskie jednak zaczynają ją inaczej, niż historycy świeccy, bo w 1ej księdze od mca Nisan 312 r., a w II od Tiszri roku 311 przed Chr. Drugą erą, od której żydzi lata liczyli, było wyswobodzenie kraju z pod jarzma Syryjczyków, t. j. od jesieni r. 143 przed Chr. (I Mach. 13, 41. cf. Flavius, Antiq. XIII 6, 6): lata według tej ery znajdują się na monetach samarytańskich (Eckhel, De doctr. numor. vet. I, III 465). §. 5. Chronologiczne obliczanie lat możliwém jest dopiero od czasu pobytu człowieka na ziemi, czyli od (stworzenia) Adama. Co do okresu, który poprzedził stworzenie Adama, a raczej upadek jego i wygnanie z raju, okresu znanego pod nazwą sześciu dni (Hexaëmeron) stworzenia, nic pewnego o jego długości powiedzieć nie można. Egzegeci niektórzy utrzymują, że wyraz „dzień“ (Gen. 1, 5. 8. 13. 19. 23. 31) należy rozumieć o zwyczajnym dniu, czyli dobie z 24 godzin; inni zaś (a to zdanie dziś przeważa) biorą dzień w znaczeniu przenośném,
