chorych, pozna pasterz potrzeby parafjan, tak duchowne jako i doczesne, do czego gdzie indziej nie ma tyle sposobności; 11) niektóre zdarzenia z życia, lub boleści chorego, mogą zbawienny wpływ wywrzeć na samego kapłana; 12) pobożna śmierć innych nauczy i jego dobrze umrzeć, a to będzie najwyższa poświęceń jego korzyść i zapłata. W przedmiocie pieczy pasterskiej nad chorymi, obszerniejsze przestrogi podają dzieła, traktujące o obowiązkach kapłańskich, jak: Rituale romanum, w ustępie de visitatione et cura infirmorum, gdzie zwięźle, dokładnie i z namaszczeniem wskazane są główne rysy tego zajęcia pasterskiego, a razem sposób dopełniania go według życzeń Kościoła; Tobiae Lohner, Instructio practica de conversatione apostolica, Tyrnaviae 1743, p. 221—361; Teologja pastor., w Łowiczu 1809, z rozkazu arcybp. Raczyńskiego wydana, t. I 352 i II 375; ks. J. Gauma Przewod. dla spowied., tł. ks. U. Rokickiego, Wilno 1860 t. II 214—247, mieści uwagi, poczerpnięte głównie z dziełka św. Alfonsa Ligourego Praxis Confessarii; ks. J. M. Sajlera Teol. paster. tł. Leona Rogalskiego, Warsz. 1864 t. II 151—206; ks. J. Wilczka Pastoralna, Krak. 1869 t. II 143—183; ks. J. Krukowski, Teol. paster. katol., Przemyśl 1869 t. II 582—616. Dwa ostatnie dzieła dotykają różnych szczegółów, tu dla krótkości pominiętych. Nie małą też przysługę tak chorym jak kapłanowi oddać mogą książki, obejmujące modlitwy, akty strzeliste i uwagi pobożne dla ludzi na łożu boleści, lub w konaniu będących, a tych i u nas wyszło nie mało. Przytaczamy niektóre przynajmniej, jakie dotąd jeszcze po zakrystjach kościelnych napotykać się dają i z pożytkiem przez kapłanów używane być mogą. Phil. Servii S. J. Amicus fidelis, Crac. 1664, podaje sposoby posługiwania chorym, przygotowania ich na śmierć i modlitwy stosowne. Sancta mors hominis christiani, Brunsb. 1675, mieści instrukcje dla chorego, oraz modlitwy w chorobie i przy śmierci. Clem. Boleslavius, Homo bene moriens, Olivae 1684, książka zastosowana do nabożeństwa dla chorych, na końcu instructio sacerdotis circa sacramenta moribundis administranda. Tom, Młodzianowski S. J, Akty przygotowania się na dobrą śmierć, Krak. 1685, podaje akty strzeliste, modlitwy i rozmyślania na czas choroby i godzinę śmierci, wszystkiego obficie i z namaszczeniem. Jan Morawski S. J., Pretiosa mors sanctorum, Posn. 1698, rozpoczyna od uwag wskazujących, że święci gotowali się całe życie na śmierć szczęśliwą i dla tego straszną dla nich nie była; dalej opisuje szczegółowo, jak się do niej przysposabiać, jakiemi środkami pokusy zwyciężać i wreszcie kładzie nabożeństwo dla chorych. Wyprawa człowieka do domu wieczności, War. 1750, przy krótkich uwagach, same prawie modlitwy i rozmyślania chorym podaje. Jana Crasseta S. J., Słodka i święta śmierć, Warsz. 1751, obok zbyt długiej apologji śmierci, wiele myśli pobożnych mieści. Cyryll od św. Franc., karmelita, Praktyka dobrej śmierci, Warsz. 1753, i nauk i modlitw tu dosyć. Jos. Ant. Marchesselle, Theorema et praxis, to jest rozważne etc., Krak. 1754, podaje kapłanom instrukcje, modlitwy przy chorych i benedykcje wyjęte z Rytuału, jest zatém dogodnym podręcznikiem do chorych; znajduje się i w nowém wydaniu. Jos. Dombrowski, Alimonia spiritualis, Częstoch. 1755, obok instrukcji, mieści i część rytualną. Święta przysługa, Kalisz 1759, zebranych tu pięknych wiele modlitw i przykładów. Jan Wuykowski, Przewodnik na drogę wieczności, Lublin 1775, obejmuje głównie modlitwy przy chorych i konających, ze
