wskazanie Chińczykom sposobu lania dział, oraz szczęśliwe rady strategiczne, udzielone im w czasie wojny z Mongołami, przywróciły jezuitom dawną wziętość u cesarza i jego dostojników. Najgłośniejszym był teraz o. Jan Adam Schall, z Kolonji: był to filar Kościoła w Chinach w tej epoce. Uczony matematyk i astronom, biegły w wyrabianiu narzędzi fizycznych i laniu dział, odznaczający się zkądinąd szlachetną, okazałą postawą i ujmującym charakterem, o. Schall tak wysoce był przez wszystkich cenionym, że cesarz Zun-Chi kazał wypisać pochwałę dla niego i dla głoszonych przezeń wyroków Boga, na dwóch tablicach bronzowych, powleczonych złotem. Mimo takiej przychylności, okoliczności nie sprzyjały rozszerzaniu Ewangeli: cesarstwo bowiem było niepokojone napadami Tatarów i wewnętrznemi zaburzeniami; pokój wrócił dopiero za panowania Chuen-cze, syna władcy Tatarów, który się ogłosił cesarzem chińskim r. 1644. Nowy cesarz powziął dla Schall’a tak głęboki szacunek, że go mianował najwyższym mandarynem nad radą matematyków. Na tém stanowisku Schall mógł skutecznie popierać sprawę Ewangelji; nawrócenia były częste, nawet między osobami wysoko postawionemi: wielu znów dygnitarzy, choć nie przyjęło wiary, zbliżyło się do missjonarzy, a obejmując potém różne na prowincji urzędy, byli już przyjaźnie dla nich usposobieni. O. Schall miał u dworu powagę cenzora obyczajów i wywierał niezmierny wpływ na cesarza. Misjonarze uzyskali pełną swobodę głoszenia Ewangelji po całém cesarstwie. Wkrótce nie było prowincji, gdzieby ziarno ewangeliczne nie było poniesione przez pracowników apostolskich, między którymi najwięcej było jezuitów, pewna liczba dominikanów, najmniej zaś franciszkanów. R. 1651 liczba wiernych przechodziła 150,000 i utrzymała się prawie niezmiennie przez 12 lat następnych. Tu i owdzie wznosiły się kaplice i kościoły, między któremi najwspanialszy w Pekinie, gdzie liczono 5,000 wiernych. Chuen-cze sam ułożył dla tej świątyni napis, w którym wysławiał religję chrześcjańską, jako „najdoskonalszą ze wszystkich i prawdziwą drogę do nieba.“ Wszelako był to władca lubieżny, a hołdując namiętnościom, czcił bałwany. Po śmierci tego cesarza († 1661), syn jego (tyle później sławny cesarz Kang-Hi) miał tylko lat ośm, cesarstwo więc zostało powierzone rejencji, złożonej z czterech osób. Nieprzyjaciele chrześcjan, korzystając ze sposobności, obrzucili misjonarzy mnóstwem fałszywych zaskarżeń i potwarzy (że głosili fałszywą naukę, że nie znali astronomji i spiskowali przeciwko państwu, że kościoły swe zamieniali na fortece i że ślepą ufność szczepili do różnych amuletów), w skutek czego rejencja wydała edykt, zabraniający pod karą śmierci przyjmować religję chrześcjańską. Jeden z pierwszych mandarynow Pekinu, Yam-Kam-Siem zawezwał przed sąd, 20 Wrześn. 1664 r., o. Schall’a i jego współpracowników: Verbiest’a, Magalhanes’a, Buglius’a, tudzież 4 chrześcjan chińczyków. Sędziowie byli przekupieni i dla tego wszystkich 7 oskarżonych wtrącono zaraz do bardzo ciężkiego więzienia, trzech nadto okuto w kajdany, zaś o. Schall i trzech chińczyków nie okowano, z powodu ich godności pierwszorzędnych mandarynów. Wyrok śmierci wydany na wszystkich, wykonanym został tylko na czterech chińczykach; missjonarze: Verbiest, Magalhanes i Buglius zostali wygnani do Kantonu; Schall umarł w skutek doznanych cierpień. R. 1667 na tron wstąpił Kang-hi, i czasy
