kładali już podstawy nowego Sjonu. Cf. Corrodi, Kritische Gesch. des Chiliasmus, Zürich 1794, 4 t. Klee, Tentamen theologicum de chiliasmo, Mogunt. 1825. Lescoeur, Le regne temporel de Jesus Christ, Paris 1868, dzieło napisane przeciwko Renanowi, który utrzymywał, że Mesjasz, żeby uczynić ponętniejszą swoją surową moralność, oparł ją na wierze w doczesne swoje królestwo, które miało nastąpić niedługo po jego pierwszém przyjściu. N.
Chiny (Missje chrześcjańskie). Cesarstwo to po Rossji największe na ziemi, składa się z 18 wielkich prowincji i zajmuje przestrzeń ok. 250,000 mil kwadr., z których 60,000 wypada na Chiny właściwe, czyli tak zwane państwo Niebieskie środkowe, a 190,000 na państwa hołdownicze i zostające pod chińską protekcją. Chiny właściwe mają ok. 377 milionów mieszkańców; reszta zaś cesarstwa ma tylko ok. 18 milionów. Każda z 18 prowincji ma swego wice króla (tsung-tu) i dzieli się na gubernje, czyli fu, które dzielą się na powiaty (czeu i tien). Zakończenie nazwiska każdego miasta oznaczę jego rangę w hierarchji administracyjnej. I tak zakończenie fu oznacza, że miasto należy do pierwszej klasy, że jest m. gubernjalném, czeu — powiatowém, tien — okręgowém, tin jest tytułem honorowym niektórych powiatów, sin oznacza stację militarną, tsen i czaj małe miasta i wielkie wioski. Ortografja i wymawianie wyrazów chińskich odmienne jest w różnych prowincjach; Europejczycy też różnych narodowości rozmaicie je podają. — Cesarz Czyn-Ki-Hoang na 214 lat przed Chr. otoczył to ogromne państwo murem, dla zabezpieczenia go od napadów tatarskich. Mur ten wysoki na 24 stóp, a szeroki na 13, ciągnie się po górach i głębokich dolinach przeszło na 325 mil; bronią go liczne wieże, opatrzone w działa, rozstawione w odległości 100 stóp jedna od drugiej. Co do religji, większość stanowią tu buddyści; religję Konfucjusza wyznaje cesarz i klassa uczonych; wielu należy do zwolenników Mahometa, inni są czcicielami Tao-tse, czyli rozumu. Nadto, są tam żydzi i manichejczycy. Chrystjanizm, posiadający pewną liczbę wyznawców, miał tam być pierwotnie opowiadany przez św. Tomasza Apostoła. Historja jednak pierwsze ślady chrystjanizmu w Chinach znajduje dopiero w VII w., w której to epoce nestorjanie zanieśli tam ziarno ewangeliczne. Dowodzi tego napis w języku syro-chińskim, znaleziony 1625 przez jezuitów w Singan-fu, stołeczném mieście prowincji Szen-si, a wydrukowany u Mosheim’a (Hist. eccl. Tartarorum, Appendix n. III). Według tego napisu, datowanego r. 781 (782), pewien misjonarz chrześcjański, nazwiskiem Olopen albo Olopuen, przybył do Chin r. 636 i w trzy lata później otrzymał od cesarza upoważnienie do zbudowania kościoła i głoszenia Ewangelji. Wiele wprawdzie rozprawiano o autentyczności tego napisu, Wolter uważał go za podrobiony przez jezuitów; ale świeższe badania wykazały jego prawdziwość (Cf. Etablissement et destruction de la première chrétienté dans la Chine, przez F. Neve, profesora uniwers. katol. w Louvain, 1746). Jest również faktem historycznym, że w XIII w. dotarli aż do Chin franciszkanie: Jan Carpino (ob.) włoch, wraz Benedyktem z Wrocławia polakiem, i kapucyn Rubruquis francuz; że Innocenty IV i Mikołaj IV, Papieże, wysyłali do Chin misjonarzy, ale wielka rewulucja polityczna 1339, która zrzuciła z tronu dynastję mongolską Yuen, protegującą chrześcjan, ściągnęła na nich prześladowanie. Nowa dynastja Min przejęła Chiny tą nieufnością i nie-
