pogan Prusaków na Mazowsze (ks. T. Ostrowski, Dzieje i pr. Kość. pol. wyd. 2 Pozn. 1846, t. II 16) nagliły do złagodzenia obyczajów dzikich tych sąsiadów, przez podanie im zasad chrześć. wiary, zaczęto tu wysyłać misjonarzy z duchowieństwa polskiego. Najgorliwiej pracował Chrystjan, mnich z Oliwy, którego za to r. 1212 mianowano bpem pruskim in partibus, bez oznaczonych granic djecezji i bez katedry. Spełniał on dalej swe posłannictwo pod opieką arcybiskupa gniezn. Następnie d. 5 Maja 1218 r. polecił mu Pap. Honorjusz III, aby nawróconą przez siebie ziemię podzielił na bpstwa, a 12 Maja 1219 r. zrobił go rzeczywistem bpem, nadając władzę pasterską w ziemiach pruskich. Chrystjan i zbrojną przedsięwziął krucjatę, która niejaki skutek otrzymała, bo poganie zbici i z okolic Chełmna, które r. 1217 zupełnie byli zniszczyli, wypłoszeni zostali. Wynagradzając to Konrad, nadał Chrystjanowi kilka zamków, sto wsi i półowę dochodów książęcych; nakłonił nadto bpa płockiego Gedeona, aby także ze swej strony darowiznę jego pomnożył. Przybyły ztąd bpom pruskim miasta: Tarnów, które Stan. Łubieński (Vitae Ep. Ploc.) za Toruń uważa, i Papawa (u Niesieckiego Karniów i Popów), z wsiami i folwarkami, oraz dziesięcinami. Na darowiznę tę przystała kapituła płocka, a Wincenty, arcyb. gniez., potwierdził zaraz obie darowizny aktem spisanym w Łowiczu 1222 r., co też uczynił i Leszek, monarcha polski, oraz Henryk, książę szląski (Kromer lib. 7), w roku zaś następnym i Pap. Honorjusz III. Z uposażeniem więc bardzo dostatniém powstało to bpstwo r. 1222. Tytuł jednak miało pruskiego, bo się rozciągało na ziemie pruskie, i dopiero r. 1243, przy urządzeniu trzech innych bpstw w tych stronach przez Wilhelma, bpa mutineńskiego (Modeny), legata Papieża Innoc. IV, chełmińskiego nazwę przyjęło (Theiner, Monum. hist. Polon. I 36). Dalsza historja djecezji i biskupów chełm. jest w związku z dziejami krzyżaków, którzy tu często członków swego zakonu na stolicę wsadzali i przez nich niemały wpływ na sprawy Kościoła wywierali. Do sprowadzenia ich użył książę Konrad wspomnianego bpa Chrystyna, wysyłajac go w legacji do Papieża, cesarza i wielkiego mistrza zakonu. Prośbie stało się zadosyć, a przybyli z Chrystynem rycerze osiedlili się w Polsce. Konrad dał im zamek dobrzyński i Chełmno, z ziemią wszystką między Wisłą a Drwęcą, pod warunkiem, aby pogromiwszy Prusaków, zwrócili dane im posiadłości, a zdobyczą na poganach podzielili się z nim, lub jego następcami. Ugoda nastąpiła 23 Kwiet. 1228, którą Grzegorz IX Pap. zatwierdził. Wkrótce jednak chciwi zakonnicy wymogli na biskupie, iż im nawet swoje donacje, od księcia Konrada i bpa Gedeona pochodzące, ustąpił, zastrzegając jednak sobie i następcom najwyższą zwierzchność w tych ziemiach, oraz pięć folwarków na utrzymanie, bez żadnej podległości zakonowi. Położył nadto warunek, aby lenném prawem nie puszczali nikomu dóbr, jakie im ustąpił, bez swego zezwolenia; a którymby to pozwolił, mieli wojować swoim kosztem pogaństwo i one biskupom podbijać. Podczas wojen z niewiernymi, chorągiew biskupia miała poprzedzać chorągwie mnisze; a gdziebykolwiek biskup do ich dóbr przyjechał, mają go przyjmować jako pasterza i pana swojego, dostarczając wszelkich potrzeb. W razie niedotrzymania zobowiązań, krzyżacy nadanych im posiadłości kościelnych pozbawieni być mieli (Naruszewicz, Hist. nar. pol. t. III ks. 3 n. 4 i 5). I bp płocki Gedeon nadał im wieś; niemniej kapituła włocławska ich uposażenie swemi wzbogaciła dobrami. Mieli teraz z czego opłacać naję-
