i, ażeby nie służyć Orleanom, ustąpił z izby parów. Tego ostatniego kroku wyjaśnieniem jest broszura „O restauracji i monarchji wybieralnej“ (De la restauration et de la monarchie élective, Par. 24 Marca 1831). Usunąwszy się od czynnej polityki, poświęcił ostatnie lata swego życia piśmiennictwu, oraz podróżom, doczekał się rewolucji 24 Lutego 1848 i t. r. 4 Lipca zakończył życie, z sercem przejętém trwogą o przyszłość Europy. Ch. był konsekwentnym obrońcą władzy królewskiej, lecz jako człowiek głębszego umysłu rozumiał dobrze, że Kościół ma wyższe przeznaczenie nad posługiwanie czasowym widokom politycznym, i że przepisy katechizmu obowiązują zarówno rządzących jak i rządzonych. Całkowita edycja wszystkich dzieł Ch. wyszła w 32 t. w Paryżu 1836 (Atala et Réné; Les Natchez; Mélanges littéraires; Voyages; Études; Mélanges historiques; Génie du Chr.; Martyrs; Itinéraire de Paris à Jerusalem; Opinions et discours; Liberté de la presse; Polémique; Mélanges politiques). Dopiero po śmierci Ch. ukazały się jego Pamiętniki (1849—50), które jednakże nie odpowiedziały oczekiwaniu publiczności. Ze wszystkich dzieł Ch. pierwsze miejsce zajmuje wyżej wspomniane Génie du Chrstianisme (tłum. polskie wyszło we Wrocławiu 1816 r. w 2 t. p. t. „Duch wiary chrześcjań. wydanie skrócone dla użycia młodzieży“). Pomimo licznych stron słabych, jakie dzieło to przedstawia pod względem historycznych wywodów i filozoficznych rozumowań, niepośledni interes obudzać będzie zawsze świetny wykład poetycznych stron chrześcjaństwa, jego związku z rozwojem nauk i zasług Kościoła sprawie całej ludzkości okazanych. Życiorys Ch-a napisał Marin, Par. 1832 2 t. (Hägele). J. N.
Chatel (czyt. Szatel) Franciszek Ferdynand, ksiądz, założyciel tak nazwanego kościoła francuzko-katolickiego. Ur. w Gannat, miasteczku departamentu de l’Allier; niezamożni rodzice przeznaczyli go do stanu duchownego, 1795. Ukończywszy studja teologiczne w Clermont-Ferrand, został wikarjuszem przy katedrze Moulins, potém proboszczem w Monétay sur Loire, następnie kapelanem 20-go pułku wojsk linjowych, a 1823 kapelanem pułku grenadjerów gwardji królewskiej w Wersalu. Jeszcze za rządów Karola X zajmował się antykościelnemi reformami, głosząc je częścią z ambony, częścią za pośrednictwem prasy. Gdy w skutek wypadków lipcowych zwinięto kapelanje pułkowe, znaczna ilość tych księży, powiększej części zdemoralizowanych, napłynęła do Paryża. Chatel stanął na ich czele, gromadził ich często do swego mieszkania na narady i skłonił ich do swego kościoła. Wkrótce przyłączyło się do nich wiele świeckich osób, szczególniej kobiet. Wkrótce lokal, w którym się dotychczas zbierali członkowie francuzkiej sekty, okazał się za szczupły; zatém na przedmieściu św. Marcina, od metodystów angielskich, zakupili szopę drewnianą i zamienili ją na rodzaj kościoła, w którym jeden z napisów był taki: „Kościół francuzki założył w Paryżu 15 St. 1831 r. ksiądz Chatel; tę świątynię jednemu nie trójjedynemu Bogu poświęcono w Stycz. 1832, a restaurowano 1839“. R. 1832 wydał Ch. wyznanie wiary p. t. Profession de la foi de l’église catholique-française, précédée de l’ésprit de l’église romaine, ou de l’éducation antinationale des séminaires, którego główna treść taka: Dla każdego człowieka rozum musi być podstawą jego przeświadczeń; tego własnego przeświadczenia trzeba słuchać, choćby ono z powszechnie przyjętą wiarą stało w sprzeczności; bo jest to co najmniej słabością życie swoje urządzać według przeświadczeń, za błędne uważa-
