miast Palestyny w apostolskim wieku (Joseph. Fl. De bel. jud. III 9, 1) Judeae caput (Tacit. Hist. II 79), rezydeacja prokuratora Judei (Act. 23, 23. 24, 27. 25, 1). Dawniej byt tu tylko zamek zwany wieżą Stratona. Herod W. zbudował miasto, twierdzę opatrzył przystanią i na cześć Augusta nazwał C. Augustową (K. Σεβαστή); Jos: Fl. Antiq. XVI 5, 1). Miasto było po większej części zamieszkane przez pogan, liczyło kilka tysięcy żydów (ib. XX. 8, 7. De bel. jud. II 18, 1. Vita c. 11). W tém mieście Ewangelję opowiadał i miał swój dom św. Filip djakon (Act. 8, 40. 21, 8); tutaj Korneljusz, pierwszy poganin przyjęty został do Kościoła (Act. 10, 1); tu tukże przebywał Paweł św. raz w przejeździe do Antjochji (Act. 18, 22), drugi raz z Łukaszem św. mieszkał kilka dni w domu Filipa (ib. 21, 8—16); trzeci raz przez 2 lata pod strażą (ib. 23, 23—34. 24, 27. 25, 1—4). Chrześcjanizm zatém był od początku swego zaszczepiony w Cezarei. Konstytucje Apostolskie (1. 7 c. 27) jako pierwszego bpa tutejszego wymieniają Zacheusza, ustanowionego przez św. Piotra; według innych podań, pierwszym był Apollo (ob. I 337). Po zburzeniu Jerozolimy, C. była metropolją dla chrześcjan w tych stronach (Le Quien, Oriens Chr. III 531), jednak bp jerolimski był w większém poważaniu (Wiltsch, Hdbuch d. Kirchl. Geogr. I 204). Od w. V, C. była metropolją prowincji Palaestina I (ob.), zależną od patrjachy jerozolimskiego. Na soborze chalcedońskim (451 r.) miał metropolita cezarejski 9 bpów ze sobą. W C. odbyły się synody: r. 198 (ap. Mansi Concil. I 709) i 334 (ib. II 709); kwitnęła szkoła wyższa chrześcjańska za czasów Orygenesa (ob.), z której wyszli: św. Grzegorz Naz. i św. Bazyli W. (ob. Keuffel, Hist. scholar, ap. christian. § 6). Ostatnim metropolitą cez. znany jest Jan II, od r. 553. Po nim przerwa aż do r. 1101, kiedy krzyżowcy zdobyli to miasto i ustanowili metropolitą bpa Baldwina († 1107 r.). Baldwin miał tylko jednego sufragana, biskupa Sebasty (dawniej Samarji). Ok. r. 1266 biskupstwo cezarejskie zupełnie upadło. Dziś nazywa się to miasto Kaisarieh. — 3. C. w Tessalji, należała do jurysdykcji metropolity Larissy, djecezji Illyriku wschodniego. Biskupstwo było tu tylko od r. 431—531. — 4. Biskupstwo w prowincji Bithynia I, podlegle metropolicie Nikomedji; biskupów tutejszych od r. 325—879 i późniejszych od r. 1300—1449 wylicza Le Quien (op. c. II 591 III 1017). Cezarea ta leżała między rz. Rhyndacus i górą Olympus. — 5. Caesarea Ponti, miasto przy górze Argaeus, metropolja prowincji Kapadocji I, dawniej nazywało się Mazaca, dziś Kaisarieh. Metropolitów greckich miała od II w. aż do początków XVIII w. Pierwotnie metropolita cezarejski miał zwierzchnictwo prawie nad całą Kapadocją, nad Armenją większa i mniejszą, lecz między r. 372—379 odłączoną została od niego prowincja Kapadocji II, potém (ok. r. 536) Kapodocji III. Od r. 1166 rezydował w C. metropolita jakobitów, zależący od patrjarch. antjocheńskiego. Podczas krucjat, osiedliła się tu pewna część łacinników; dla nich ustanowiony został arcybiskup ok. r. 1365; po nim jeszcze trzech wylicza Le Quien (III 877—i 1411); ostatni (Henryk Kalteisen, zak. św. Dominika) rezydował już w Europie; był ustanowiony arcybiskupem drontheimskim w Norwegji i um. w Koblencji 1465 r. Synodu cezarejskiego z r. 371 akta ma Mansi (Concil. III 453). Dziś w tej C. rezyduje biskup ormjański unicki od
