dzili, pozwolili występku takiego dokonać, wolni są od cenzur, chybaby prawo i do nich wyraźnie rozciągnęło te kary; a w takim razie ulegaliby tym karom, chociażby ich rozkazy, rady i pozwolenia skutku nie osiągnęły. Jednakże od prawa, rozciągającego cenzury tylko na samych sprawców występku, wyjmują się wypadki, w których kara interdyktu ma zastosowanie, o czém ob. Interdykt. Ponieważ cenzury są karami poprawczemi i wymagają poprzedniego upomnienia, przeto ci tylko na nie skazywani być mogą, na których upomnienie nie skutkowało, którzy trwają w złem i są uporni, (contumax.) Wreszcie, gdy cenzury są karami ciężkiemi, wymierzać ich nie można na tych, co tylko są podejrzani o ciężki występek, lecz potrzeba, aby byli przekonani należytemi dowodami lub oczywistością (notorietas) czynu. — § 2 Podział. Oprócz wymienionych wyżej gatuuków cenzur, t. j. klątwy, suspensy i interdyktu, dzielą się jeszcze cenzury według sposobu, w jaki wymierzane bywają, na cenzury a jure i ab homine, tudzież na cenzury latae sententiae i ferendae sententiae. A jure nazywają się te cenzury, jakie prawo postanowiło, czyli jakie oznaczone zostały kanonami i konstytucjami papiezkiemi, jako stała kara pewnych określonych występków; ab homine zaś są te cenzury, jakie sędzia sam wymierza na winnego, gdy prawo albo nie oznaczyło kary, albo jej określenie sędziemu pozostawiło. Tak jedne jak i drugie mogą być albo latae sententiae, nazwane także ipso facto dla tego, że prawo lub sędzia chce, aby w nie popadał winny przez sam czyn spełnienia występku, tak że od chwili, w której występku dokonał, jest i powinien się uważać za obciążonego cenzurą, nie czekając żadnego wyroku, któryby ją wymierzał; albo też mogą być wyrokowe (ferendae sententiae), inaczej zwane pogróżkowe, (comminatoriae), gdyż poczynają obowiązywać dopiero od zapadnięcia wyroku, jaki je wymierza, a nie od chwili spełnienia występku. Czy zaś jaka cenzura w danym razie jest latae, czy ferendae sententiae, poznaje się z wyrażenia prawa. Jest latae sententiae, gdy prawodawca wyraża się w czasie przeszłym lub teraźniejszym, np. excommunicavimus, interdicitur; gdy dodaje wyrażenia ipso jure, ipso facto; lub gdy używa sposobu mówienia rozkazującego, np. maneat interdictus; jest zaś ferendae sententiae, gdy prawodawca używa czasu przyszłego, np. excommunicabitur; gdy wyraża życzenie, np. excommunicetur; lub groźbę, np. sub poena excommunicationis. Dzielą się jeszcze cenzury na ważne i nieważne (validae et invalidae), słuszne i niesłuszne, czyli nieprawne (justae et injustae, seu illicitae), które to nazwy same z siebie są dosyć jasne; oraz na rezerwowane i nierezerwowane (reservatae et non reservatae), t. j. takie, od których zwolnienie przełożony sam sobie zostawił i zastrzegł, i takie, które mogą być przez jego podwładnych znoszone i usuwane. — § 3 Przełożony, wymierzający karę cenzur, powinien posiadać odpowiednią władzę duchowną, gdyż prawo karania cenzurami jest wypływem władzy kluczów Piotrowych. Ztąd żaden człowiek świecki (laicus) nie może cenzurami karać, i prawo to wyłącznie służy ministrom Kościoła, jako juryzdykcję duchowną posiadającym. W całym Kościele tylko Papież i działające w jego imieniu kongregacje kardynałów, oraz sobory powszechne mają prawo wymierzania cenzur. Inni przełożeni duchowni mają je tylko w zakresie miejsc, nad któremi się rozciąga ich władza. Legaci apostolscy i nuncjusze mogą karać cenzurami w tych krajach, względem których spełniają obowiązki swogo urzędu (C. Novit
