tinet, secundum singulas centurias perspicuo ordine complectens, singulari diligentia et fide ex vetustissimis et optimis historicis, patribus et aliis scriptoribus congesta per aliquot studiosos et pios viros in urbe Magdeburgica, Basileae 1559—1574, 13 vol. f. (Pięć pierwszych centurji było opracowanych w Magdeburgu, zkąd nazwa całego dzieła). Pisane głównie w celu wykazania mniemanej zgodności protestackiej nauki z wiarą pierwszych wieków chrześcjaństwa. Obejmuje ono 13 stuleci (centuriae). Pod przewodnictwem Macieja Flacjusza, pracowali nad niém teologowie luterscy: Marcin Copus, Jan Wigandus, Mat. Judex, Bazyli Faber, Pankracy Veldpock, Andrzej Corvinus, Tomasz Holthuterus, jake redaktorowie; a do przepisywania wyciągów mieli siedmiu sekretarzy. Zamierzał te Centuriae kontynuować Ludwik Lucius, lecz skończył tylko na nowém ich wydaniu (Basil. 1624), w którém odrzucił dedykacje i wtrącił wiele miejsc, lub pozmieniał w duchu kalwinizmu. Na rozkaz Rudolfa Augusta księcia zabrał się do kontynuacji Gebhard Teodor Meier, już nawet ją zapowiedział (Acta erudit. 1700 s. 448. Unschuldige Nachrichten, 1704 s. 25.); lecz też nie wydał. Skończyło się tylko na poprawioném wydaniu dwóch pierwszych tomów przez Justa Jakóba Hauckius’a, z przedmowami Jana Salomona Semlera (Centuriae Magdeb. seu Historia eccles. Novi Test., cum varior. theologor. continuationib. ad haec nostra tempora, quas excipient supplementa emendationum, defensionum, illustrationumq. ad priores 13 centurias). Przeciw Centuriom wystąpili pisarze katoliccy: Konrad Brunus (Admonitio cathol., Dillingae 1565 8-o); Wilhelm Eysengreineus (Centenarii XVI, Centenarius I, Ingolstad 1566, Centen. II, Monachii 1568); Alan Copus (Dialogi sex contra summi Pontificatus... oppugnatores... et J. Foxi „Martyrologium,“ Antverp. 1566, 1578.); a raczej Mikołaj Harpsfield, który w więzieniu miał napisać te Djalogi i dać Kopowi do wydrukowania (Pitseus, De scriptorib. anglicanis, s. 780.); Piotr Canisius (Commentaria de verbi Dei corruptorib., Ingoltsad 1583, Lugduni 1584. 2 vol. fol.); Franc. Turrianus (Libri 5, advers. centuriatores, Magdeb. Florent. 1572, Colon. 1573) i inni, którzy pojedyńczych punktów nauki, lub karności kościelnej broniąc, wykazywali centuriatorom przekręcanie wielu faktów i świadectw, i niektórych zmyślanie. Najlepiej jednak podkopał powagę tych Centurji C. Baronjusz (ob.), tak, iż dziś nawet przez protestanckich pisarzy są zaniedbane, gdy Annales Baronjusza wielkiej używają wziętości. X. W. K.
Cenzura książek duchownych. Kościół otrzymał od J. Chrystusa posłannictwo i władzę nauczania wiernych, a ztąd ma prawo wskazywać wiernym, co dla nich niebezpieczne, i potępiać to, co przeciwne prawdzie i nauce Boskiego Mistrza. Gdyby się ograniczał tylko na podawaniu dziatkom swoim prawdy, a nie oddalał od nich fałszu i błędu, spełniałby tylko jedną połowę swego posłannictwa. Ztąd wypływa prawo, jakie posiada Kościół nietylko podawania i wskazywania wiernym, jakie książki są dla nich pożyteczne, we względzie wiary i moralności chrześcjańskiej, oraz karności kościelnej i obrzędów, ale nadto potępiania tych które są niezgodne z nauką Kościoła, liturgją i karnością. Ztąd także wypływa, iż każdy wierny, wydający książkę, obowiązany jest poddawać cenzurze kościelnej, a jeśli tego nie czyni, winny jest nieposłuszeństwa, prawej władzy. Prawo to od początków Kościoła biskupi wykonywali,
