nadto: De sacrificio Missae et de SS. Eucharistiae celebratione (Venet. 1563); De coena et calice Domini quoad laicos non celebrantes (ib. eod. a.); Axiomatum christianor. ll. 3 adversus haereticos antiquos et modernos (Conimbricae 1550) i in. Hurter, Nomenclator liter. I 117. X. W. K.
Casalius Jan Chrz., rzymianin, † 1648 r., archeolog. Napisał: De veteribus sacris christianorum ritibus sive apud occidentales sive orientales catholicos in Ecclesia probatis, Romae 1645 4; De veteribus Aegyptiorum ritibus, ib. 1644 4-o; De antiquis Romanorum ritibus, ib. 1645 4-o. Trzy te pisma razem potém w jedno dzieło zebrane, wydał p. t. De profanis Aegyptiorum, Romanorum et sacris Christianorum ritibus libri III; czyli (drugi tytuł): De profanis et sacris veteribus ritibus opus tripartitum, Francofurti et Hannoverae 1681 (pierwszy raz Romae 1647) 1 v. 4-o. Aczkolwiek w wielu miejscach brak w tém dziele krytyki, jednak przydać się może z powodu materjałów, zwłaszcza wielu napisów pomnikowych rzymskich. X. W. K.
Casas Bartłomiej de las, dominikanin, bp Chiapy w Meksyku, pochodził z rodziny francuzkiej zwanej Casaus, której jeden członek przeniósł się do Hiszpanji za Ferdynanda III, odznaczył się 1247 r. przy oblężeniu Sewilli; potomkowie jego otrzymali szlachectwo, a dla zamienienia nazwiska na hiszpańskie, wyrzucono z niego u. Bartłomiej ur. w Sewilli r. 1474, tamże uczył się filozofji i teologji, potém w Salamance. Mylnie niektórzy utrzymują, że w 19 roku życia należał wraz z ojcem do wyprawy Krz. Kolumba i że powrócił do Hiszpanji 1498 r. (Cf. Hefele, Der Card. Ximenes, p. 566). Opisy srogiego obchodzenia się Hiszpanów z Indjanami, a niesłychana łagodność dzikich, obudziły w jego sercu współczucie dla nieszczęśliwych: odesłał też r. 1498 do ojczyzny swej Indjanina, którego mu ojciec przywiózł z Ameryki. Bronił Indjan w początku w rozmowach towarzyskich, następnie zaś i publicznie w dziele: Principia quaedam ex quibus procedendum est in disputatione ad manifestandam et defendendam justitiam Indorum. Nareszcie r. 1502 pojechał z nowym gubernatorem Hispanioli (San Domingo), Mikołajem de Ovando y Lares, w zamiarze zaopiekowania się Indjanami. Z początku został proboszczem na Kubie. Skoro własnemi oczami zobaczył, jak okrutnie Hiszpani gnębili cichych i pokornych Indjan, serce jego zapaliło się szlachetnym gniewem (Cf. jego Brevissima relacion de la destruycion de las Indias occidentales per los Castellanos, c. 30). W tém sprawozdaniu, którego tytuł przytoczyliśmy, i w traktacie Entre los remedios etc. Razon XI, przedstawił przerażający, a przytém rzetelny obraz prześladowania, jakie musieli znosić dzicy. W swej historji Indji (Historia Indorum l. II c. 9) opowiada, z najżywszém wzruszeniem, o strasznych rzeziach w Xaragua (1503), Hiquey (1504) i pastwieniu się nad prowincjami Cibao i Maguana. Lecz miara tych niegodziwości dopełniła się dopiero po śmierci Izabelli (1504 r.). Hiszpani dopuszczali się niesłychanego barbarzyństwa na wyspje S. Juan i na Jamajce (1509 r.): z 600,000 Indjan zaledwie zostało po 200 na każdej z tych wysp. Las Casas był naocznym świadkiem, jak Velasquez (1511), zdobywca Kuby, męczył nieszczęśliwych krajowców, i uwolnił od stosu 21 kacyków, swojém energiczném wstawieniem się. Dokładne poznanie Indjan obudziło w Las Casasie najżywsze współczucie i szacunek dla tego nieszczęśliwego ludu: otwarcie oświadczył, iż jest przeciwnikiem tych Hiszpanów, którzy dla swej chciwości poświęcali tysiące niewinnych ofiar.
