w wykonanie także wprowadzać to, co bulle i brewia apostolskie zalecają, a gdyby co nie mogło być, dla okoliczności miejscowych, wykonaném, mianowicie we względzie karności kościelnej, żądać ma na to odpowiedniej dyspensy; b) rozpatrywać i Stolicy Apostolskiej przesyłać prośby djecezjan o dyspensy i przywileje; e) zwoływać synody djecezjalne. Nadto, władza zarządu obejmuje jeszcze prawo dozoru nad wszystkiemi czynnościami, osobami i zakładami duchownemi w djecezji, tak pod względem duchownych, jako i doczesnych interesów (quoad spiritualia et temporalia). Dla tego biskup ma prawo i obowiązek: a) czuwać nad sposobem, w jaki jest opowiadane słowo Boże i prowadzone katechizowanie; nad sposobem spełniania obrzędów i zachowaniem przepisów liturgicznych, nad karnością duchowieństwa i wiernych; b) czuwać nad wszystkiemi korporacjami i instytucjami kościelnemi w djecezji, szczególnie zaś nad większemi i mniejszemi seminarjami, domami emerytów, domami poprawy duchownych; c) nad majątkiem kościelnym, jego użyciem, nad rozporządzeniami względem niego przez administrujących przedsiębranemi, iżby fundusze na właściwy cel obracane były. Te prawa nadzoru wykonywa biskup, albo żądając raportów od kogo należy, albo wizytując odpowiednie miejsca i zakłady, w czasie pasterskiej wizyty, którą sobór trydencki (ses. 24 c. 3 de Ref.) co dwa lata przynajmniej w całej djecezji odbywać każe, albo samemu biskupowi osobiście, albo przez wizytatorów i komisarzy, lub też odbywając konferencje pasterskie i synody djecezjalne. — Władza zarządu obejmuje także: a) prawo znoszenia się z Głową Kościoła; b) prawo stanowienia urzędów duchownych, potrzebnych do kierowania djecezją: dla tego biskup może ustanawiać, dzielić, łączyć i znosić probostwa i beneficja, zgodnie z przepisami powszechnego prawa kościelnego; c) prawo rozporządzania posadami i beneficjami kościelnemi swej djeeezji, o ile na to zapewnione kanonami prawa wyboru, patronatu i kollacji, innym osobom służące, pozwalają, udzielać kanoniczną instytucję tym, co uzdolnienie swe przez egzamen wykazali i zostali mianowani, wybrani, lub prezentowani na urzędy i beneficja, przez osoby mające prawo do tego, lub gdyby one służącego im prawa wykonać zaniechały, lub je przekroczyły, udzielać te posady duchowne prawem dewolucji tym, których za godnych osądzi; d) aprobować kapłanów djecezjalnych do opieki nad duszami (cura animarum); e) dodawać proboszczom, według swego uznania i proprio motu, pomocników w posłudze pasterskiej; f) stanowić administratorów wszystkich wakujących beneficjów. — Władza zarządu obejmuje także prawo jurysdykcji, czyli ściśle uważane jura jurisdictionis, na mocy którego biskup jest sędzią spraw kościelnych w swej djecezji. Dla tego służy mu jurisdictio in causis contentiosis, które w praktyce ograniczają się dzisiaj prawie do samych spraw małżeńskich. Ma więc prawo rozpoznawać i wyrokować, w pierwszej instancji, kwestje odnoszące się do przeszkód małżeńskich, seperacji i nieważności małżeństwa. Służy mu także i prawo jurysdykcji karnej, jurisdictio coërcitiva, to jest prawo śledztwa przeciwko duchownym, winnym przekroczeń w spełnieniu obowiązków i naruszeniu karności, oraz karania ich, jakoteż wiernych świeckich kościelnemi karami. Z tego prawa wynika także prawo i obowiązek wizytowania djecezji, oraz prawo rezydencji. Dawniej mógł biskup nieobecnym być w djecezji, przez znaczny przeciąg czasu, byle nie przez rok cały (C. 43 t. 3 de Episcop. l. 1), ale sobór trydencki cofnął się do prawa jeszcze dawniejszego (tit. de Cleric. non resi-
