klasztorów żeńskich. Św. Cezary arelat. († 542) w założonym przez siebie klasztorze uczynił Cezarję (swoję siostrę) ksienią i polecił: inter psalmos atque jejunia, vigilias quoque et lectiones, libros divinos pulchre scriptitent virgines Christi, ipsam (Caesariam) magistram habentes (Vita s. Caesarii, współczesna I 33, ap. Mabillon, Acta ss. ord. S. Bened. s. I s. 646 ed. Venet.). Autor Vitae Harlindis et Reinilae, dwóch zakonnic VIII w. z klasztoru Eika, pod Maseyk (w Lotaryngji), piszący miedzy r. 850 — 880, opowiada o nich, że zajmowały się pisaniem: „necnon quod nostris temporibus valde mirum est, etiam scribendo atque pingendo, quod hujus aevi robustissimis viris oppido onerosum videtur“ (ap. Wattenbach, Das Schriftwesen im Mit. s. 258). Wspomniany już przez nas Emo, zostawszy opatem „non solum in clericis, quos ad scribendum fervide incitabat et per seipsum instruebat, verum etiam sedulitatem in foemineo sexu considerans, sorores ad hoc habiles sollicite in scribendo informabat“ (Kronijken sup. cit.). Sławnym kaligrafem była Herrada z Landsberga, ksieni klasztoru Hohenburg (v. St. Odilien) w Alzacji, żyjąca w XII w., autorka książki p. t. „Hortulus deliciarum,“ z wielką liczbą illustracji (wydał Engelmann w Stuttgar. 1818 1 v. 8-o z atlasem podobizn. Cf. Montfaucon, Palaeogr. graeca. l. 1 c. 8, 9. Wattenbach op. c. s. 247...) Działalność przecież pisarzy klasztornych nie ograniczała się na samym kopjowaniu ksiąg chórowych. Często wspominane wyrazy dictare, dictatio, nie znaczą prostego tylko dyktowania z gotowej już książki, lecz wiąże się z niemi idea autorstwa. W tém znaczeniu mówi św. Hieronim (Epist. 75 n. 4): „Describi sibi fecit quaecumque dictavimus;“ i Kassjodor (Praef: in Variae): „quod a me dictatum in diversis publicis actibus potui reperire.“ Ztąd dictator to samo, co autor[1]; a dictamen to samo, co zdanie przez kogo wypowiedziane. Inaczej byłyby bez sensu takie np. pochwały: „dictandi peritia laudabiliter fulsit“ (Villibaldi, Vita s. Bonifacii c. 2), lub „optimus dictator et scriptor“ (Ob. Wattenbach op. c. s. 267...). Gerhard Groot (w XV w.) mówi o swoich pismach; En haec est copia et series litterarum mearum, quas manu mea dictavi (Thomas a Campis, Vita Gerhardi Groot. c. 3). Dowodem zresztą działalności autorskiej po klasztorach są dzieła samych zakonników, którzy klasztorne bibijoteki swemi utworami zdobili. — Oprócz przepisywania, bibijoteki tak katedralne jak klasztorne pomnażały się darami duchownych i świeckich. Karol Łysy, wielki miłośnik ksiąg, podzielił swą bibliotekę na 3 części: jednę dał synowi, drugą do opactwa St. Denis, a trzecią do Compiègne. Capitulare a. 872 c. 12. Św. Ludwik IX kazał wszystkie pożyteczne i autentyczne dzieła, po różnych opactwach się znajdujące, przepisać, i na ich przechowywanie wystawił „locum aptum et fortem in capellae suae thesauro“ (Vita Ludovici, auctore Gaufr. de Belloloco, ap. Bouquet, Recueil des histor. XX 15); umierając zaś, rozdzielił je między klasztory dominikanów i minorytów paryzkich, część dał do opactwa w Royaumont i część dominikanom w Compiègne. Delisle, Biblioth. de l’ecole de Chartes., V 4, 107. Reginbert, bibljotekarz klasztoru w Reichenau († 846), podał znaczny spis książek ze wzmiankami:
- ↑ Nobilium dictatorum auctoritas. S. Gregor. Turon. De gloria Cenfessor. Paef.
