disp. I c. 4 art. 3, edit. Paris 1867 t. III n. 308. Jak to ograniczenie jest rozumném, zeznają sami protestanci. Jeden z nich np. mowi (ap. Grégoire, Hist. des sectes rel. t. IV s. 426): „Spodziewaliśmy się odnieść zupełne zwycięztwo nad Kościołem rzymskim, gdy rozszerzymy wszędzie Biblję; tymczasem on zwyciężył. Zakaz bowiem jego jest tylko względny i miał na celu odwrócić niebezpieczeństwo z przekładów nierzetelnych i dowolnego tłumaczenia, które ściele drogę wszystkim błędom. Chciał także, aby młodzieży niedoświadczonej, zepsutej wyobraźni i łatwo wszystkiego nadużywającej, nie narzucano ksiąg, których czytanie, aby było pożyteczném, wymaga dojrzałego umysłu i czystego serca.“ Jak smutne wynikły następstwa z bezwzględnej wolności czytania Biblji, sami zeznają protestanci. Angielscy pisarze (Clarendon, Grey, Hey) takim Bibljom przypisują wojny domowe i zabójstwo Karola I (ap. Grégoire, Hist. des sectes, IV 415). Hume (Hist. de la maison de Tudor l. II s. 246) powiada, że z powodu kłótni i wzmagającego się coraz fanatyzmu, w niedługi czas po nastaniu tak zwanej reformacji, władze angielskie zmuszone były zabronić rozszerzania Biblji między ludem. Ob. także Waltona przedmowę do Polyglotty londyńskiej; Milner, Excellence de la religion cathol. t. II list. 47 s. 604..; Fontana, Bulla „Unigenitus“ theologice propugnata, t. III s. 728; Malou, La lecture de la Ste Bible en langue vulgaire, Louvain 1846 2 vol.; Hirscher, Bibelverbot und Bibelverbreitung, w Freiburg. Zeitschr. VII 3... W języku polskim Rozprawa o czytaniu Pisma św. w języku ojczystym, przez ks. Franc. Starewicza (Warsz. 1858 in 12 str. 106), jest powiększej części tylko spolszczeniem z Perrone (Praelectiones theol. tract. De locis theol. pars II sect. I). Inne rozprawki ob. Jocher, Obraz bibljograficzno-histor. t. II n. 2249. Wspomniana ibid. n. 2251 bezimienna Rozprawa, czy wolno wszystkim bez braku czytać księgi Pisma św., w językach krajowych drukowane (Wilno 1817), jest dziełem ks. Andrzeja Pohl, wizyt. ks. miss. X. W. K.
Biblia pauperum (Biblja ubogich), zabytek typograficzny, jeden z pierwszych produktów sztuki drukarskiej, dopóki jeszcze, zamiast czcionek, używano tablic drewnianych, i na nich wyrzynano litery i ryciny (ksylografja). Biblia pauperum składa się z rycin (drzeworytów), przedstawiających różne okoliczności z dziejów Nowego Testamentu, począwszy od Narodzenia Marji aż do jej ukoronowania. Przy każdej zaś scenie z Nowego Testamentu, dodane są dwie inne ze Starego, i ryciny proroków, przepowiadających ową okoliczność, z odpowiednim przy nich tekstem. Tym sposobem, obok każdego faktu nowo testamentowego, zestawione są figury (ob.) i proroctwa, przepowiadające kiedyś tenże fakt. Artysta postąpił tu według teologicznej zasady: Novum Testamentum in Vetere latet; Vetus in Novo patet. Podobizna pierwszego wydania tej Biblji wyszła w Londynie 1859 r. (Biblia pauperum reprod. in facsimile, ed. Bęrjeau), z egzemplarza znajdującego się tamże w british-museum. Autora Biblji p. trudno odszukać. To tylko jest pewném, że sięga ona przed XV w. W dziele: Die Darstellungen der Biblia pauperum in einer Handschrift des XIV Jahrh., aufbewahrt im Stifte St. Florian in Erzherz. Oesterr. o. d. Enns, herausg. v. A. Camesina, erläutert v. G Heider (Wien 1863 str. 20 tablic 34), Heider upewnia, że po bibljotekach dawnych znajduje spora liczba takowych Biblji pauperum, w których liczba i porządek rycin, napisów i objaśnień prawie zupełnie zgadza się z dru-
