Strona:PL Alighieri Boska komedja 289.jpeg

 15. W oryginale jest: E già il sole a mezza terza riede. Włosi dzielą dzień na cztery równe części czyli ćwierci, a mianowicie: terza, sexta, nona i vespro. Terza jest pierwszą częścią dnia, a więc mezza terza, jest jej połową, czyli ósmą częścią dnia od jego początku.
 16. Dante nierozumie także, dla czego Wirgiljusz mówi teraz, że słońce już jest wpół do pierwszej ćwierci, t. j. już jest ranek, kiedy niedawno mówił, że noc dopiero wschodzi, t. j. że jest wieczór (Ob. przypis. 12). Ale ponieważ Poeci przebyli, właśnie środek ziemi i od naszej półkuli przeszli ku przeciwległej, więc naturalnie, że kiedy tam był wieczór, tu był ranek.
 17. Środek ciężkości ziemi.
 18. Wirgiljusz objaśnia Dantemu, że on znajduje się we wnętrzu południowej półkuli, którą ogarnia odpowiednia jej półsfera niebieska, przeciwległa półsferze ogarniającej naszą północną półkulę. Według wyobrażeń ówczesnych, wszystkie znane części świata stanowiące ląd wielki, znajdować się miały na półkuli północnej, a w samym środku tego lądu, podług słów Proroka Ezechjela, stała Jeruzalem, tak że najwyższy punkt północnej półsfery niebieskiej, zawisał niby nad tem miastem. (Ista est Jerusalem, in medio gentium posui eam et in circuitu ejus terram.) Ezech. C. V. v. 5.
 19. Ponieważ Jeruzalem i Palestyna leżą pod najwyższym punktem północnej półsfery, słusznie więc Wirgiljusz powiada, że pod jej szczytem dokonał żywota Człowiek, co się narodził i żył bez zmazy, t. j. Chrystus. Zauważyć należy, że Dante w ciągu całego Piekła, ani razu niewymówł wyraźnie imienia Chrystusa, jak gdyby lękał się tem sprofanować najświętsze Imie.
 20. Widzieliśmy nieco wyżej, że Wirgiljusz, przebywszy środek ziemi, posadził ucznia swojego nad otworem wydrążonym w skale. Ona skała ma kształt kuli, którą Poeta nazywa małą (picciola spera) w porównaniu z kulą ziemi. — Jedna połowa tej małej skalistej kuli, okryta jest lodową korą Kocytu, i stanowi dno Dżjudeki, t. j. ostatniego obrę-