Strona:PL Alighieri Boska komedja 278.jpeg

synami (figliuoli) i przytem wystawia ich jako nieletnich, tymczasem dowiedziono, że byli między nimi żonaci. — Widocznie więc, że Dante dla celów poetycznych, zrobił ofiarę z dokładności historycznej. — Któż go za to obwini?
 2. W oryginale jest muda, co znaczy właściwie klatkę ciemną, do której sadzają sokołów kiedy linieją. Sądzą nawet niektórzy, że muda było imie własne wieży, w której zamknięto Ugolina, a którą później nazwano Wieżą głodu.
 3. Góra Giuiliano, wznosząca się między Pizą a Luką, w odległości 12 mil od każdej.
 4. Pokazuje się, że nietylko sam Ugolino, ale i dzieci jego miały tej nocy sny jednoznaczące.
 5. Jeden z wnuków Ugolino.
 6. Może ktoś powiedzieć, że wiersz ten wziąłem żywcem z tłomaczenia Mickiewicza? Zaiste wziąłem go, bo chybabym przez upór chciał inaczej wytłomaczyć słowa oryginału: „Ambo le mani per dolor mi morsi.“
 7. Gaddo (zmniejszone Gherardo) — jeden z synów Ugolino.
 8. Niektórzy z nowszych wykładaczy rozumieją, jakoby Ugolino z głodu jadł własne dzieci swoje. — Wpatrując się pilnie w tok całego opowiadania, zdaje mi się, że Ugolino mówiąc: I głód nakoniec przemógł nad boleścią (Poscia piu' che'l dolor, poté il digiuno), daje tylko do zrozumienia, że kiedy najstraszliwsza boleść zabić go niemogła, głód nakoniec okazał się od niej silniejszym i Ugolino skonał, we dwa dni po śmierci synów swoich.
 9. Dante nazywa Pizę hańbą ludów za to, że w niej dokonało się męczeństwo Ugolina i dzieci jego: mówiąc zaś, że Piza jest hańbą ludów pięknego kraju, kędy si podzwonia (del bel paese là dove il si suona) rozumie niewątpliwie Włochy. — Dante w innem dziele (de Vulgari eloquentia cap. VIII.) dzieli języki według tego jakiego używają wyrazu twierdzenia; a mianowicie ludy zachodniej Europy, twierdząc, mówią albo ce, albo oui, albo si. — Pierwsze oznacza Hiszpanów, drugie Francuzów, trzecie Włochów.