Strona:PL Alighieri Boska komedja 013.jpeg

 3. Słońce przedwiecznej Prawdy — jasność Chrystusowa opromienia górę Cnoty.
 4. Tem przejściem jest otchłań grzechów śmiertelnych.
 5. W oryginale jest: Siche il piè fermo sempr' era il più basso.
 6. Trzy potwory, które Poeta spotyka na drodze swojej, są symbolami trzech występnych skłonności człowieka, które pomimo dobrych chęci jego, niedopuszczają go do poprawy: Pantera oznaczać ma zamiłowanie rozkoszy zmysłowych, Lew — pychę, a Wilczyca — chciwość. Lecz te potwory mają najpewniej i znaczenie polityczne: przypuszczają że Dante, jako Gibelin, pod postaciami trzech zwierząt rozumie trzy potęgi Gwelfickie, których intrygi szarpały Italję i przeciwiły się jej zjednoczeniu, ustaleniu w niej porządku i pokoju. W tym sensie Pantera pstra oznacza Florencję, podzieloną na stronnictwa Czarnych i Białych; Lew oznacza Dwór Francuzki, a Wilczyca — Dwór Rzymski, a raczej świecką władzę Papieżów.
 7. T. j. w godzinie porannej i w czasie wiosennym.
 8. W oryginale jest: Dove il sol tace. Tę śmiałą przenośnię należało zachować.
 9. W oryginale jest: Chi per lungo silenzio parea fioco.
 10. Nacqui sub Julio, ancorchè fosse tardi. Rozmaicie wiersz ten wykładają.
 11. Syn Anchizesa, Eneasz, założyciel królestwa Latynów, bohater Eneidy.
 12. Nim zaczął pisać Boską Komedję, Dante zyskał był już rozgłos innemi pismami.
 13. Poeta daje do zrozumienia, że Chciwość (Wilczyca) ciągnie za sobą wiele innych wad i występków; ale biorąc rzecz ze strony politycznej, rozumieć można, że Dwór Rzymski (Curia Romana) wielu ma stronników i wspólników, i więcej jeszcze może ich mieć w przyszłości.
 14. Pod figurą Psa Łowczego (il Veltro) oczywiście rozumieć należy bohatera — wojownika, który ma zniszczyć świecką władzę Papieżów i odbudować potężne państwo Rzymskie. Jedni sądzą, że w mniemaniu Dantego tym bo-