prapolskie (jak dziarski i darski), chociaż zarno ginie w 16. wieku (zarnaty w biblji); z pierwotnego zĭrno; ziarko, z ziarnko; ziarnisty, ziernisty. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; cerk. czes. zrno, rus. zierno; lit. żirnis, ‘groch’, prus. zirne, ‘ziarno’; niem. Korn (goc. kaurn), ‘ziarno’, i Kern, ‘jądro’; łac. grānum (z czego gran). P. źrzeć, źrzeję.
zielony, zieleń, zielonawy; urobienie prasłowiańskie, cerk. bułg. słowień. serb. zelen, od ziele, zbiorowego do *zieło, zioło (cerk. zelije, serb. zelje; na dawnej Rusi i o ‘truciźnie’); ziółko; zielnik; zimoziełon, roślina. Prasłowo; lit. żelti, ‘zielenieć’, żelmuo, ‘latorośl’, zresztą z inną samogłoską: żolē, prus. zalis, ‘ziele’, żalias, ‘zielony’; grec. chloē, ‘ziele’, chlōros, ‘zielonawy’. P. złoto; por. żółty. W cerk. jest i złak, ‘zioło’, z pierwotnego *zołk. Pierwotne zioło u Słowian dziś rzadkie, głównie u nas bywa, ale i tu w liczbie mnogiej raczej. Nazwana zieleń od ziół, ale zioła od koloru żółto-zielonego; obu barw dawniej nie rozróżniano; u Słowian niema już śladu po tej dawnej nazwie, zastąpionej przez żółty, ale na Litwie są jeszcze jej ślady: żalas, ‘rudy’ (nasze zoła, p.), żiłas, ‘siwy’. Z naszem zielony zestawiają bezpośrednio (co do słowotwórstwa) ind. hiranja-, awest. zaranja-, ‘złoto’ (ind. hari-, awest. zari-, ‘żółty, złoty’); Litwa nie posiada czegoś podobnego.
ziemia, drugi przyp. liczby mn.: ziem; ziemisty; ziemny, ziemniaki; ziemski; ziemianin, ‘terrigena’, ziemiański, ziemiaństwo; ziemek (niem. ‘Landsmann’), dziś ziomek; poziemki, dziś poziomki (mylne io zamiast ie); przyziemisty; podziemie; oziem (uderzyć), wedle stałego trybu, jak osob’, wnątrz itp., stąd pozorny nowy rzeczownik, np. u Czechów zem (u nas ziem, jak łódź zamiast łodzia; dawnym czasom to obce). Prasłowo; cerk. zemlja; lit. żemē, prus. (zame) zeme; lit. żemas, ‘niski’, stąd nazwa ‘nizoziemia’, Żemaitē, w przeciwieństwie do ‘wyszoziemi’, Auksztoty (od auksztas, ‘wysoki’); z Żemojty nasza Żmójdź, Żmujdź, a z niej dzisiejsza Żmudź; żeminis, ‘ziemny’ (nazwy bóstw Żeminē, Żempati, Żemininkas), żemiszkas, ‘ziemski’. Grec. chamai, ‘na ziem’; awest. zemi = łac. humi, ‘na ziemi’; łac. humus, ‘ziemia’, humilis, ‘niski’; grec. chthōn. Stąd lit. nazwa ‘człowieka’, żmuo, prus. zmoj (dalsze urobienie prus. zmunents, ze zwykłym przyrostkiem, naszem -ięt; lit. żmogus), żmona, ‘kobieta’, żmones, ‘ludzie’; łac. homo, humanus (stąd europejskie humanista, humanitarny, humanizm); goc. guma, ‘mąż’ (ocalałe w niem. Bräutigam).
ziębić, ziąbić, ziąb; ziębnąć; oziębły, przeziębienie; tu i nazwa ptaszka, zięba (tak samo łac. frigella, bo »frigore cantat«, ‘śpiewa w zimie’); prasłowiańskie, bez odpowiedników dalszych; cerk. zębą, zębsti, ozębłost’; czes. zábsti; rus. zjablik, ‘zięba’. Z wokalizacją o: zonb-, w przestawce: znob, oznoba, znobkij, rus. i bułg., o ‘zimnie’, ‘febrze’.
zięć; prasłowo; u wszystkich Słowian tak samo; cerk. zęt’, itd.; lit. żentas, łotew. z odmienną wokalizacją: znuots, jak ind. dżnāti-, ‘krewny’; grec. gnōtos, ‘krewny’; ind. dżanati, ‘rodzi’, dżanitar-, ‘rodzic’, awest. zāta-, ‘zrodzony’ (nowopers. zāda-, ‘syn’, w nazwach, zade, i po naszych romansach 18. wieku);
