zawiewka, zawierucha, zawartka, wszystkie trzy o ‘burzy, niepogodzie’; pierwsze od wiać, p. (»drży, wyglądając srogiej na dom swój zawiewki«, »nową coraz cierpię złej fortuny zawiewkę«, Potocki); drugie od wrzeć, p.; trzecie od wart, wartki (wiercieć), p.; u Czechów tylko záwieje, ‘śnieżyca’.
zawiść, zawistny, p. widzieć.
zawód, w dawnym języku ‘wyścigi’, zawodnik, ‘koń wyścigowy’, »zawód biegać«; zawód, ‘zachód, koszty’: »tak wielkim zawodem się starasz o...«, »krom zawodu«, ‘bez zachodu, zaraz’; wreszcie o ‘zawiedzieniu, omyleniu’: »zrobić komu zawód«. P. wieść i wodzić. U innych Słowian (Rusi, Serbów) zawod i ‘instytut, fabryka’ (co zawiedziono).
zawój, ‘turban na głowie’, zawojek; »z całym zawojkiem do grobu umyka«, t. j. ‘z całem zawiciem, pokrowcem’; p. wić.
zawsze, w biblji zawżdy i równie często (zawżgy) zawżgi; w psałterzu tylko zawżdy, wżdy, wżda, weżdy, weżgdy i weżdgy obok weżgi (w puławskim weżdy), w 15. wieku i zawżgi; p. wszegdy; narzeczowe zawdy, jak w czes.; rus. zawsegda, zawsegdataj, ‘co stale zasiada (w karczmie)’, małorus. zawsihda, zawżdy, zawżde; za- dodane, u nas częściej niż u innych Słowian, jak w innych zwrotach czasowych: za dnia, zaranek (rus. zawtrak, ‘śniadanie’, z za-jutrak), »zanocną rzeczą« w rotach 14. i 15. wieku, t. j. ‘nocnym sposobem’, »za (zdrowego) żywota« i t. p., w tychże rotach; zawczasu; ale zawcześnie odmieniło znaczenie: tu za »stopniuje« niby, jak we zwrotach: za wiele (za dużo), zanadto.
zazdrość, zazdrostny, zazdrosny, zazdrościć, w psałterzach bez wstawnego d: »zazrością złą nienaźrzeli są mię«; brak u innych Słowian, ale w małoruskiem jest jeszcze pierwotne zazdra, ‘zazdrość’, zazdryj, ‘zazdrośny’, co i u nas widocznie było, a od tego zazdrość (jak radość od rad); od za-źrzeć; p. źrzeć, i por. zawiść. Por. zdra.
zazula, w najrozmaitszych postaciach: zezula, zieziula, zuzula, ‘kukułka’ u ludu, miejscami ‘biedronka’; u innych Słowian tak samo (i zehzyća, zagzica, i ziegzica rus.), albo z ż-: czes. żeżule, żeżhule, jak i u nas gżegżołka, gżegułka, żegżułka, w 16. wieku (gż- zamiast ż-), rus. żegożka (zagozka), żegozula, ‘kukułka’. Prasłowo; -ula, -ica, są przyrostki; pień geg-, por. lit. prus. gegużē (i gegē, gegulē, gegutē), ‘kukułka’, łotew. dzeguze. Co do geg-, por. gog- w gogół (pod gogodze) i gag- w gagati, o głosach ptaszych.
ząb, zębaty, zazębić; ząbek; ząbrze, ządrze(!) (u koni u zębów, por. słowień. zubrna, ‘dziąsło’, rus. zubrit’, i o ‘bębnieniu nauki’, zazubra, ‘luka w zębach’); z wokalizacją o; niema u nas wokalizacji e, jaka w cerk. zębiti, zębą, ‘rozdzierać’, rus. cerk. razjabeni, ‘rozdarci’; prozębati i prozębnąti, ‘kiełkować’ (to do kieł, jak tamto do ząb), rus. cerk. zjabati, serb. zenuti (z *zebnuti); gdy to poniekąd ograniczone, rzadkie, ząb u wszystkich Słowian tak samo się powtarza, rus., serb., czes. zub. Prasłowo; lit. żembti, ‘rozcinać’, żembēti, ‘kiełkować’, żambas, ‘kant’, żambis, ‘socha’, żambotas, ‘zębaty (kanciasty)’, łotew. zuobs, ‘ząb’; ind. dża(m)bhate, ‘ugryza’, dżambha-, ‘ząb, paszczeka’, awest. ham-zembajati, ‘rozbija, druzgoce’; grec. gomfos, ‘kół’; niem. Kamm, ‘grzebień’, z dawnego kamb.
