turać, poturać, p. terać, tyrać.
turbować się, ‘frasować się’, turbacja, z łac. turbare, o ‘ścisku’.
Turcja, Turek, Turcy (»do Turek«), Turczyn, dawny przymiotnik turski, od 16. wieku i turecki; turecczyzna; sturczyć; poturczeniec. Nazwa ogólna szczepów tursko - tatarskich, Torki u ruskiego Nestora; później na Osmanów przeniesiona; od imienia wodza, znaczącego: ‘dzielny’.
turkot, ‘hałas’, turkotać, turknąć; turkawka i turkać, p. trukawka, trukać; turkacz i turkuć, ‘niedźwiadek’; oboczne do tark-, tarkot, jak mruczeć do markotny, itp.
turma, ‘więzienie’, z niem. Thurm, a to z czwartego przypadku łac. turrem, od turris, ‘wieża’, etruskiego (?) pochodzenia; u nas w 16. i 17. wieku ogólne, wyszło z obiegu; powróciło przelotnie za rządów ruskich; od nas przejęła je Ruś ze wtórnem j: tiurma, tiuremnyj. Tę samą turmę przejęli Węgrzy od Niemców jako tōronya, a stąd nasze podhalskie turnia, turnica, o ‘lochach i skałach’. Inne turma z łac. turma, ‘hufiec’, dziś nieznane, acz z niego poszły i turby, ‘hufy’ (włos. turba).
turniej, turnie, turnieje, ‘igrzyska’ (zakazywane przez kościół), z niem. Tournier z łac. torneamentum; przenoszone na ‘utarczki, kłopoty, burdy’, a w 16. wieku i w turlej odmieniane: »turleje a hałasy wielkie«; turniejować. Z tem samem słowem pozostaje we związku tur (tura), turnus, turniura, franc. tour, ‘obrót’, tournure, z łac. tornare od tornus, ‘rylec’, ‘świder’, przeniesione na ‘ruch kołowy’; turysta, o ‘podróżniku’, z ang.; wszystko wkońcu od ter-, p. trzeć.
tusz (chiński), zatuszować, »powlec tuszem«, ‘zataić’; od franc. toucher, ‘nakładać farbę’ (np. czarną); »tusz orkiestrowy« również od tego toucher, co od toc, toquer, ‘uderzać’. Natomiast »tusz kąpielowy«, natuszować się, od franc. douche z łac. ductus, ‘ciąg (wody)’.
tusza, o ‘otyłości’, »człowiek dobrej tuszy«; przeniesione na znaczenie moralne: tucha, tuszyć, ‘wróżyć (dobrze)’, »po djable mi tuszy« (‘źle’), Rej; otucha i potucha; u Czechów tylko w moralnem znaczeniu: tusziti, tuszení, ‘przeczucie’; bułg. raztusza, ‘pocieszać’. P. tyć.
tutka, ‘trąbka z papieru’, niem. Dütte.
tuz, w grze w kostki, ‘dwójka’, z niem. Daus, dūs (z łac.), jak wszystkie nazwy rzutów kostkowych, dryja, kwater, cynk, zyz; w kartach niemieckich duz to samo co as, bo i dwójka i jedynka nic nie znaczyły, i stąd nazwa tuz przeszła zczasem na asa w kartach (nie w kostkach); »głupi każe bezpiecznie, jako na trzy tuzy, na szczęście«; »tuzem jeździł lub parą koników«, »tuzem jeździć i kwatrem i dryją«; »tuzem biją karty, ale i ludzi«; »narażać się na tuzy«, »poszedł z nim w tuzy« (‘za łby’): stąd tuzać, wytuzać, ‘wytrzepać’; tuzować, ‘gromić’.
tuzin, tuzinek, nietuzinkowy; ‘dwanaście sztuk’; dawniej i tucet, oba z czes. tucen, tucet, z niem. Dutzend, a to z franc. douzaine (d dodano na końcu), z douze, ‘dwanaście’ (łac. duodecim); tuzinek jest i nazwą ‘lichego sukna’ w 16. i 17. wieku: »od postawu tuzinków«, »w aksamicie..., w tuzinku«, »nie modny za lamą tuzinek«; na Rusi jeszcze w 18. wieku: »nabraty tuzynku« (przeciw zimnu).
