bułg. smircza, słowień. smrěka, serb. smrcz i smreka, ‘jałowiec’, rus. smerek i smerczije, czes. smrk (ale narzeczowo i z sw-; i w słowac. swrczina), łuż. szmriok.
świst, świstać, świsnąć (świstnąć), świszczeć; świszczałka i świstawka, świstek; świszcz (o ‘pustym orzechu’, ale i o ‘wichrze, burzy’), świstak, świstun; świszczypała; to samo z chw- (chwistek = świstek, chwist i chwiszcz, o ‘orzechu pustym’, ale i o ‘komedjancie’), i udźwięcznione: gwizd (= chwist, w każdem znaczeniu), gwizdać, gwiznąć; Poświst i Pochwiściel, nazwa mniemanych bożków (zamiast wichrów); pnie z chw- i u Czechów i na Rusi, wedle znanej zasady (p. gwiazda i i.), gdy na Południu wyłącznie sw-, cerk. i t. d. swistati. Prastare, dźwiękonaśladowcze poczęści; por. swirati (to samo), świerszcz, i t. d.
świt, przedświt; świtać, częstotliwe od swĭt-, cerk. swĭtěti sę, staroczes. stwieti se i stkwieti, stkwuci, ‘świecący’, serb. swanuti (z *swĭtnąti), ‘oświtnąć’; od tegoż pnia co i świat (p.); lit. szwito, ‘oświtł’ (dzień), szwitēti, szwitruoti, ‘błyszczeć’; ind. świtana- i świt- ‘jasny’ (o słońcu), świtra-, ‘biały’; awest. spiti- (toż).
świta, ‘sukmana’, cerkiewne, na całem Południu (oprócz Bułgarów), na Rusi; brak na Zachodzie; do nas z Rusi.
szabas; szabaśnik (‘świecznik’ i ‘piecyk’), szabasowy, żydowskie szabes z hebr. szabbâth, p. sobota.
szabla, szabelka, szabelno, itd.; szabeltas, z niem. Säbeltasche; z sz-, wobec powszechnego s-: rus. sabla, węg. száblya (wymawia się s-), niem. Säbel, franc. sabre (z r!); od nas przejęła Litwa i Słowacy sz-, czes. szawle przyszło widocznie również przez Polskę. Nasza szabla, to mylne odmazurzenie, zamiast sabla, a dowodzi tego sabelek Mączyńskiego 1564 r., cerk. sabl, ‘kogut’, sablica, ‘kura’; krzywą szablę przezwał Słowianin, gdy ją u koczowników wschodnich po raz pierwszy zobaczył (sam znał tylko prosty miecz i nóż), sablją, od ogona koguciego (czy nie odwrotnie?). W 16. wieku szablat, ‘schowek’: »(mieć) w szablacie krzesiwo« (?).
szach, szachownica, zaszachować; od perskiej nazwy króla (szacha), przeniesionej na ‘grę o króla’; do nas z niem.; u innych kończy się na -k, franc. échec, itd.
szachraj, szachrować; szacher-macher, wyraz »bliźniaczy«, t.j. powtarza się to samo słowo w nieco odmiennej postaci (por. terefere, larifari i t. d.), chociaż tu i niem. machen wpłynęło; z niem. nowego słowa Schacher, schachern, z hebraj. sachar, ‘przemysł’, sāchar, o ‘domokrążeniu’; żydowskie.
szacht(a), ‘szyb, studnia’, r. 1500 »szachta wapienna« i »cloaca, priveta«; z niem. Schacht (od czego i szachulec, ‘budowanie w słupy’, z Schachtholz); zamiast szachty psałterza florjańskiego ma puławski: »jama«, a krakowski: »dół«; w akcie z r. 1278 ssachta, więc dawniej zawsze rodzaju żeńskiego, jak niem.; por. niem. Schicht, ‘warstwa’.
szacować, szacunek, szacowny; szacownik, ‘poborca, cenzor’, w 16. i w 17. wieku, szacunkarz, ‘krytyk’; r. 1500: »szacować albo cenić«; z niem. schätzen, Schätzung, od Schatz, ‘skarb’ (p. skot).
szady, ‘siwy’, szadawy, ‘popielaty’, »przeciwko szadym głowam
