Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 535.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

perennis’, tłumaczy niby niem. Tausendschön; u Czechów stosowniej stokrasa. Nazwa nieznana dawniej; u Stanka 1472 r. magduszki, od Magdy, bo imiona nieraz przenoszą na rośliny, np. mikołajki, katarzynki, wasilki, ‘bławat’, ruskie (u nas w 15. wieku), Iwan da Marja; podobnie i na ptaki, irzyk, boguwola; por. franc. marguerite i i. Ruś, jak zawsze, powtarza nasze nazwy roślinne dosłownie: stokratki, ‘bellis’; stokrat, ‘chrysanthemum’. U Potockiego stokrocić, ‘oddawać stokrotnie’.

stola, sztoła, s(z)tolnia, ‘rów, podkop’, z niem. Stollen.

stolim, stoliman, stwolin, stolem, ‘olbrzym’, do dziś u Kaszubów; w słowniku Mączyńskiego, Wielkopolanina, z r. 1564 wiele przykładów; jest to cerk. spolin i ispolin. ‘olbrzym’, od nazwy ludu Spolów (Spoli), Słowian pobitych przez Gotów w 2. wieku po Chr., Spaloi u Jordanesa, Sporoi u Prokopjusza; przyrostek -in w -im odmieniono, jak w olbrzym; ispolin tylko u Rusi książkowej ocalał. Nazwa to obcego pochodzenia, odmieniona u nas wedle dawnego stwoł, ‘pień’ (rus. stwoł, cerk. stwolije, ‘badyle’).

stół, stołek, stolec, stolcować; stołeczny; stolica; stolarz, stolarski (dosłowne tłumaczenie niem. Tischler, od Tisch, ‘stół’), stolarka; stolik; stołowy; stolnik, podstoli; zastole; stolnica; do stołować się: stołownik. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; znaczenie pierwotne: ‘stolica’, ‘tron’; gockie stōls, niem. Stuhl (lit. stałas, prus. stalis, ‘stół’, pożyczki od nas), co wkońcu wywodzą od sta-, p. stać. Inni wywodzili stół, Stuhl, od ścielenia, bo pierwotny stół, to deszczka na ziemi pościelona, a więc od pnia stel-.

stopa, stopień (dawniej i słopień, p.), stopniowy, stopniować; prasłowiańskie, ale w cerk., rus., stepeń, z e, nie o; ie pierwotne, więc drugi przypadek był stopienia, nie stopnia (jak korzenia). Stopa i o ‘miarze’, stąd stopniki, ‘ryby stopowe’. P. stąpić, bo step-, stop- to samo, bez nosówki. Oboczne bez s-, p. tep-, top-, tąp-, pod topić, tępy.

stoparczeć i stoperczeć, ‘sterczeć’, w 17. wieku: »dziś tak się stoparczy«, ‘rozpiera’, »drąg im nad głową stoperczy«; niby rozszerzone sterczeć(?).

storc, sztorc, sztorcz, sztorcem, nastorczyć; p. stark.

storzyć, ‘wynosić się, chełpić’: »jakoż przeciwko Bogu człek się będzie storzył«, Potocki, »będzie z djabłem storzył«, »nastorzywszy jeżyny«, »darmo się w herby storzą«; w 16. wieku storzypiętką nazywano ‘chełpliwego’; są i storzywąsy; roślina storzycewa, storzysz, storzyk, storzanki (także stojak, i wstawacz albo wzwód, ‘orchis’), od skutku mniemanego. Od pnia ster-, p. strona; por. słowień. nastoren, ‘uparty’, neustoren, ‘niedbały’.

stos, sztos, ‘uderzenie’; ‘kupa (drew)’, r. 1500; stosować, ‘uderzać, przykładać, dobierać’; stosowny, stosowność; przystosowywać; z niem. Stoss, stossen; u nas bardzo rozszerzono znaczenie: stosunek, stosunkowy, czego w czes. sztos ani śladu.

strach, straszyć, straszydło; straszny; nieustraszony; strachajło; strachować (15. wiek), strachowisko, strachowity, strachliwy, straszywy (biblja); postrach, przestrach; prasłowiańskie (u Łużyczan bez s-: