Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 405.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

otręby od ocierania, otarcia, o-tr-, z nader niezwykłym przyrostkiem -ąb, jak w gołąb, jastrząb; raczej dzielimy to ot-rąby i porównamy z ob-rębem(?). Liczba pojedyncza: otręba, około r. 1500. Por. czes. ot-luczki, w tem samem znaczeniu.

otrok, ‘młodzian, chłopiec’, w 16. wieku, przeciwstawiany »białej płci«: »małżeństwo... otroka i niewiasty«, »rozum otroczy« (t.j. ‘chłopców’, przeciw dziewczęcemu); w biblji otrok ‘najemnik’, może z czes.; dosłownie znaczy ‘niemowlę’, ot- i rzec (por. pro-rok), bo nazwy niemowląt-dzieci i sług-niewolników, czeladzi, stale spływają; chłop, najemnik, nie miał głosu tak jak i dziecko; w innych językach tak samo; otrok u wszystkich Słowian ogólne dla ‘dziecka’ i ‘sługi’.

otrzedź, ‘kolej’, z oczrzedź, rus. oczered’; w biblji: »po oczrzedziach«, »podle oczrzedzi« (»na przemiany«, Leopolita); »ta otrzedź«, »otrzedziami swymi«; otrzedni, »koleją chadzali otrzednią«, p. trzoda.

otwierać, otwarty, otwartość; z wokalizacją o: otwór, otworzyć, otworzysty; p. wrzeć, zawierać; otworznie, ‘jawnie’, r. 1532; ponieważ zresztą przyimek brzmi tylko od- (odewrzeć), więc dzielimy mylnie, i mimowoli powstaje nowe niby o-twor, a t wstawiamy np. i w roztwarty, roztwierać, roztworzyć, zamiast rozwarty, rozwierać, rozworzyć, mieszając je z roztworem (‘rozczynem'), roz-tworzyć itd., a podobnie i zatwierać, zatworzyć, zamiast zawierać. W biblji pisano mylnie odtworzyć zamiast otworzyć, odtwarza zamiast otwarza, a jest i odworzyć (tamże).

ów, owa, owo; urobienia dalsze: »tędy i owędy«, »taki i owaki«, zowąd, owdzie; dalszy zaimek wskazujący, obcy litewszczyźnie, powtarza się w irańskiem awa, awahja radi = oworadi (‘dla tego’); ogólne u Słowian, np. serb. owaj, ‘ten’, owaki, ‘taki’, owamo, ‘tu’, owdie, ‘tutaj’, owdaszni, ‘tutejszy’, owud(a), ‘tędy’, itd.

owad, u nas tylko tak, z w; u Czechów, na Południu i w cerk. obok tego i obad; u nas o znaczeniu ogólnem (można nawet, jak gadzinę, przenieść na wszelkie bydło domowe); na Rusi, u Czechów itd. wyłącznie ‘bąk’; może z ob-wad od wadzić (‘wadzi’ bydłu, dokuczając mu,?).

owca, zdrobniałe, zastąpiło pierwotne *ow, lit. awis, ‘owca’, ind. awi-, grec. ois, łac. ovis, goc. awi-str, ‘owczarnia’; o, nie a, pierwotne, od pnia ou-, o ‘pokryciu skórą’, ‘odzieży’? Dalsze urobienia: owieczka, owczy, owczarz, owczarnia, w 16. wieku owczarznia. Zaginął u nas owien, ‘baran’; tylko w psałterzu: »pagorki jako ownowie owiec« (w puławskim: »pagórcy jako baranowie owiec«, w ps. 113, 6, podobnie jak w 4. wierszu, gdzie i w florjańskim: »baranowie«); przypuszczenie, że pisarz bezmyślnie napisał ownowie zamiast baranowie, niemożliwe, bo i w staroczeskim psałterzu, klementyńskim, powtarza się ta sama odmienność w obu wierszach. Oba słowa, owca i owien (lit. awinas, ‘baran’), prasłowiańskie; do dziś u wszystkich Słowian: serb. owca i owan, itd.

owcug, z niem. Aufzug, ‘winda’; »pójdziecie prosto do piekła jak w obcugu«, r. 1611, »pójdzie jak po owcugu«.

owies, owsiany, owsik, owsisko, aryjska (europejska) hodowana roślina, jeżeli łaciń. avēna, ‘owies’,