16. wieku nowy mianownik: ojciec; zdrobniałe od pierwotnego *ot, prasłowa, powtarzającego się bez zmian w ind., grec., łac., goc. atta; brak go tylko w litewskiem. Nazwa to z ust dziecięcych, jak papa i t. d.; *ot istnieje w starorus. oteń, ‘ojczysty’. Od ojciec: ojczyzna, co pierwotnie ‘ojcowiznę’ znaczyło, tak że Orzechowski, a za nim i inni w 16. wieku dla ‘ojczyzny’ łacińskiego terminu patria używali(!). Ojczyc, ojcowic; ojczym, ‘ten, co się ojcem czyni’, od czasownika *ojczyć z *oćczyć, imiesłów bierny na -m (por. tak samo urobione pobratim, posestrima u innych Słowian). Charakterystyczne, że tylko u Słowian ten wyraz dziecięcy wyrugował zupełnie pra-nazwę ‘ojca’: pāter; ale i Litwa ją zapomniała, więc może już za spólnoty litewsko-słowiańskiej wyszło pāter z używania. Nasze dalsze zdrobnienia (z mylną nieraz spółgłoską, np. ojczulek, ojczeńko, już u Klonowica 1600 r., ojczaszek, cz zamiast c) pomijam; przymiotnik ojcowski; przysłówek ojcowskie (zamiast ojcowski), ‘po ojcowsku’.
oje, ‘dyszel’; prasłowo; dziś tylko w narzeczach, np. śląskich, w 15. w. powszechne jako pierwotna nazwa ‘dyszla’; w słowniczku poznańskim około r. 1500 czytamy: »dyszla albo oje albo cięgadło«, oje po innych rękopisach 15. w.; ginie w 16. wieku przed niem. dyszlą (dyszlem); i Ruś je straciła, oprócz Małej; istnieje na całem Południu i u Czechów, Łużyczan (z przydechem: wojo); pień pierwotny ojes-, por. ind. ishā-, ‘dyszel’, grec. ojēïon, ‘ster’, oïstos, ‘strzała’, lit. iena, ‘dyszel’.
oknąć, okłnąć, ‘ogłuchnąć’; p. głuchy, por. olśnąć.
okno, okienko, okieńce w biblji (czes. okence), okiennica; urobione od oko (jak włókno); w pierwotnym domie drewnianym okno w tramie wyciosane bardzo do oka podobne; prasłowiańskie; wszędzie tak samo; okno używało się zawsze i o ‘źródle’, ‘szybie kopalni’, np. »okna solne« (stąd nazwy miejscowe), więc i psałterz tłumaczy ‘cataractae’: »w głosie okien« (»żrzódł«, psałterz puławski).
oko, pierwotna liczba podwójna: oczy, nowsza: dwie oce (r. 1535 i częściej); oka w sieci; oczny, naoczny; oczko; przeoczyć, zoczyć; oczywisty (w 15. i 16. wieku oczwisty) od *oczywiść (por. za-wiść, niena-wiść, złożone z *wiść od widzieć), por. czes. oczihledie; okamgnienie, siódmy przyp.: w ocemgnieniu (por. mgnąć); zok, prastara nazwa ‘miesiąca czerwca’, może z Czech przejęta, z izok, nazwy ‘świerszcza’ (od wystającego oka). P. okno, okuń. Prasłowo; lit. akis, ind. akszī, grec. osse, liczba podwójna z *okie, ossomai, ‘widzę’, łac. oculus. U wszystkich Słowian tak samo; tylko Ruś głaz wstawiła zamiast oko.
okół, okolica, w psałterzach równoznaczne, z około (p. koło); okół później ‘okręg’, ‘grono’ (okółki) i ‘obora’, np. u Potockiego: wołu prowadzą z okoła do jatek, bydlęta do żłobu z okołu.
okowita, od 17. wieku zręcznie spolszczona w ustach ludu łacińska aqua vitae, ‘woda życia’.
okrajki, ‘brzegi’, ‘przybrzeżny pas lodu’, ‘okrawki’; ale okrajki i okrajce u koni, o ‘zębach’: »choć jeszcze okrajca nie zroniły«, Potocki (okrajki Mączyński 1564 r.).
okręt, okrętowy, od 16. wieku ogólne (‘to, czem się kręci, steruje'), nasz nowotwór, nie mniej dziwny
