nienawidzieć, nienawiść, nienawistny, dziś tylko w przeczeniu znane; w 15., a nawet 16. wieku istnieje i samo nawidzieć (*nawiści nie było), w znaczeniu ‘chętnie widzieć’, ‘kochać’, w przeciwieństwie do zawidzieć, zawiść; od ‘patrzenia w oczy’: na- (por. nienajrzeć kogo, to samo co nienawidzieć), i ‘patrzenia zboku’: za- (por. zajrzeć komu); nienawidzić mylne. U wszystkich Słowian tak samo: czes. nenáwidieti i náwidieti, serb. nawidjeti se, ‘być we zgodzie’, ale nawidost’, ‘zazdrość’; Ruś ma nienawist’, ale i nie mogu jego nawidiet’, ‘znosić, cierpieć’.
niepeć, ‘nie żart’, ‘bieda’, w 17. w. ogólne u autorów, a dziś po wszystkich narzeczach; jeśli peć zamieniło pierwotne pec, można je łączyć z cerk. ne-pŭsztewati ‘sądzić’ (od ne-pŭszta; c, szt, z tj lub kt).
niepili, ‘obcy’, w 15. wieku w zabytkach prawnych; dziś tylko po narzeczach, niepilak, o ‘przybyszu’; p. pilny.
nieplaga, ‘niechlujna’, »zła, głupia i nieplaga«, Potocki i i.; la niepierwotne, por. czes. neplecha, w tem samem znaczeniu.
niesplik, i w najrozmaitszych odmianach: nieszpuła, myszpuła, nieszpułka, od 15. wieku, z niem. Mispel, z to z łac. nazwy tej rośliny: mespilum, z grec. mespilon (nieznanego początku).
niestety, wykrzyknik grozy, ‘biada!’, niestytać, ‘biadać’; dawniej niestoty, niestocie, niestojcie w 15. w.; był to okrzyk za zbrodniarzem na gorącym uczynku (niem. Zeter), aby go gonić i ująć, więc poszło z nastojcie!, ‘gońcie!’, od nastać, ‘prześladować’ (p.); przez nieporozumienie przeczenie nie zajęło miejsce przyimka na; i Czesi mówią nestojte obok nastojte.
nieszpór, nieszporny, ‘nabożeństwo wieczorne’, z łac. vesper, ‘wieczór’, niem. Vesper, poprzez czes. neszpor; dopiero usta słowiańskie odmieniły w w n (jak m w n w niesplik, p.), jakby pod mimowolnym wpływem rodzimego nie-.
nieść, niosę; z o: nosić; częstotliwe naszać; nieśny (o kurach); nośny (o pocisku); nosze, nosidło; złożenia: donośny (głos); donos, ‘denuncjacja’; przynos, przynośny; wyniosły; wzniosły; wniosek, wnioskować itd. Prasłowo; u wszystkich Słowian tak samo; lit. neszti, ‘nieść’, nēszczia, ‘ciężarna’, naszta, ‘ciężar’; ind. naśati, ‘osiąga’, grec. e-nenkein, ‘nieść’, łac. nanciscor, ‘osiągam (odnoszę)’, goc. ga-nah, ‘es genügt’, ‘starczy’. Dalsze złożenia: wodonos, zamiast wodnik, listonosz (!), zamiast listowy, śmieszne Góronos; krzywonos, o ptaku; zakononośca, psałterz. W 16. i 17. wieku noszenie wręcz ‘klejnoty, drogie kamienie’.
nietoperz, mylnie niedoperz, r. 1472 nietopyrz. Niema u Słowian drugiej nazwy złożonej, coby na tyle zniekształceń się naraziła, jak ta; w pierwszą część wstawiają i lato- (od latania) i męto- i szeto- itd.; drugiej nie tykają; są i inne nazwy dla zwierzątka: u Stanka 1472 r. np. kożekrził (t. j. ‘z skrzydłami skórzanemi’, p. koża), z czeskiego. Postać pierwotna, u nas ta sama co w cerk., znaczy: ‘to nie ptak’ (więc »niby ptak«); por. nietota; pyrz (albo ptyrz) nazwa ogólna dla ‘ptactwa’; serb. pirac i pirczac, ‘nietoperz’.
nietota, ‘lycopodium’, u Stanka 1472 r. i wrońcem przezwane (wedle łaciny); Syreński prawi: »ziele
