Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 315.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

kach ruskich ‘lwa’ jako lutyj zwier stale oznaczają, nazwał Litwin ‘lwa’ lutas, choć go jako żywo nie oglądał. Lewek (zam. lwek) znaczy i ‘talar lewkowy (holenderski), ze lwem’; co innego lewy rumuńskie, również od lwa nazwane. Zdrobniałe lewuś.

lewa, w kartach, z franc. levée, jak i sztych w kartach z niem. Stich (od stechen), ‘bitka’.

lewar, ‘dźwignia’ i inne przyrządy (np. do naciągania kuszy), od łac. levarius (od levare, ‘podnosić’); p. hewer.

lewy, lewica (por. prawica), lewie, lewo; lewak; złożenia: lewobrzeżny i i.; powtarza się w tem samem znaczeniu w łaciń. laevus i grec. laios; Litwie brak; u wszystkich Słowian tak samo: cerkiewne lěw, i t. d.

leźć, lazę (od 16. w. lezę, wedle leziesz), leziwo (‘drabinki bartnika’); liczne złożenia, p. łaz, łazić; znaleźć. Prasłowiańskie; prus. lize, ‘lezie’.

leżeć (por. lec, legnę), należeć i przynależeć, zwłaszcza w nieosobowem: należy się (należny, należyty); zależeć (»to zależy od...«), (nie)zależny; leże (zimowe). To samo w grec. lechos, ‘łoże’, łac. lectus, niem. liegen; brak go zupełny w litewskiem, chyba w palegis, ‘połóg’, ocalało, i w językach Wschodu; czasownik pierwotny, oprócz homerowego lekto, tylko u Słowian, Niemców, Celtów. Leża(k), ‘drzewo leżące w lesie’; leżałka, ‘ulęgałka’ (owoc); »w leżączki«, albo leżmem; leżysko; leżeń (‘dozorca’). Leżajsko jednak poszło z dawnego Lężajska (p. lec).

lędźwie, wyjątkowo i w liczbie pojedynczej; lędźwiowy; polęd(ź)wica; brak Litwie; niem. Lende (stare lentī), łac. (z inną samogłoską) lumbus; tu i nazwa dla ‘lathyrus’, lędźwiec w 16. w., dawniej lędziwiec (ale u Stanka 1472 roku lędziniec; czy to nie omyłka?), od podobieństwa do ‘nerki’, niegdyś (a u Czechów i i. dziś jeszcze) od lędźwi nazwanej, czes. ledwina, ‘nerka’, słowień. ledwije i ledwice; u nas w 16. wieku po słowniczkach: »nyrka albo lędźwica«. Cerk. lędwiję (liczba mnoga), rusk. ladwieja i skrócone laszka (por. Lach), itd.

lęk, lękać się, lękliwy, przelęknąć się, i przeląc, zląc się, u nas tylko o ‘zginaniu, kurczeniu się od strachu’, ale jeszcze w cerk. slęką, ‘skrzywię’, nalęszti, ‘napiąć łuk’; z wokalizacją o p. łęk; lit. linkti i lenkti, ‘zginać’. Pień wybitnie litwo-słowiański, p. łąka, łuk; cerk. lęcati, lęczą, lęcają, czes. léceti, léceji, ‘sidła stawiać’.

lgnąć, z g (wsuniętem); pierwotne lnąć jeszcze w psałterzach, przylnąć (przylipnąć), z lĭpnąć (p przed n wypadło, jak stale, p. sen), lit. lipti, ocalałego w czasowniku na -ieć (niegdyś nierównie obficiej zastąpionym w języku, p. obfity), lpieć, w psałterzu puławskim (dziś ludowe, na Podgórzu tylko), ‘przylelegać’ (dziś: ‘czekać, zetrwać'). P. lipki (lipa), lep. Cerk. prilnąti (czas przeszły prilpe), rus. lnut’, czes. lne.

li, pytajne (‘czy’) i uogólniające (ktoli), u nas już nie przeciwstawiające (jak w cerk. i rus. ili), chyba we złożonem a-li-bo (albo); częste przy innych spójkach: izali, azali, czyli; »maszli dać, to daj«; znaczy i ‘tylko’, dziś podwajają je zbędnie (li tylko). Pokrewne z le (ale, lecz, p.) i (‘ledwie’, Ledarg). Podobne spójki np. łotew. lai, ‘niech’, -li w lit. nu-li, ‘teraz’.