jęczmień, jęczmyk (z tym samym przyrostkiem co u innych na -mień: kamyk, płomyk); słowiańska, innym ludom obca nazwa najbardziej »ościstego« zboża; od jęcz- (cerk. jęczĭn i jęczněn, ‘jęczmienny’, czes. jeczný), co coś ‘ostrego’ oznaczało; cerk. z inną wokalizacją: ąk- w ąkot’, ‘hak’, niem. Angel, ‘wędka’ (dawne ango, ‘kolec’).
jędza, jędzona (ludowe), ‘złośnica’ i ‘czarownica’, z *jęg-ja, do lit. engti, ‘uciskać’, ingti, ‘ubożeć’, ingsti, ‘ubolewać’; z g ocalało w nazwie rus. baba-jaga (z *jęga), dla ‘czarownicy’; cerk. jędza tłumaczy ‘chorobę’. Byłby to więc pierwotnie ‘demon (żeński) choroby, bolu’. Anglosas. inca, ‘niechęć’, nord. ekki, ‘ból’, łac. aeger, ‘słaby’ (?).
jęk, jęczeć, jąkać, zająkiwać się; prasłowo; rus. jaczat’, zaikat’ sia, serb. jeczati, jecati, jektati, o głosach i płaczu, czes. jek, jeczeti, jektati; niem. nordyj. ank, ‘skarga’, anken, ‘stękać’, łaciń. uncare, ‘ryczeć’.
język, prasłowo; od pnia *języ = staroprus. inzuwis (ale lit. leżuwis do ‘lizania’, jak łac. lingua, przypodobniono), w innych językach z d- (łac. dingua, ang. tong, niem. Zunge), ind. dżihwā i dżuhū, awest. hizwā-.
jodła, jedl, jedla, »jedlina albo swierczyna« r. 1500; prasłowiańskie; cerk. jeła, rus. jel, jołka (‘drzewko Bożego Narodzenia’), w małorus. i z ja: jałka, jałyna-, bułg. serb. jela, czes. jedle; prus. adle, lit. i łotew. egle, ale taż sama odmiana dl w gl i u nas po narzeczach: jegla, jeglija, a z błędu w błąd i glegla, gleglija (co z głogiem nic nie ma spólnego!). Dalszych pewnych odpowiedników brak.
Józef, Józek, Józia; od Józef obok 2. przyp. Józefa urabiał ludek (wedle: pozef, pozwa) i Józef, Józwa, a do tego nowy 1. przypadek Józwa, Józwy, już w 16. w.; w 17. wieku Józwa obiega już całe pisemnictwo.
jucha, juszyca, obok ‘polewki’ znaczy i ‘krew bydlęcą’, stąd »zajuszać psy gończe«, dalej rozjuszony, ‘wściekły’. Prasłowo; tak i to samo u wszystkich Słowian, tylko na Rusi, jej trybem, bez j-: ucha, ‘zupa rybia’; prus. juse, ‘rosół’, lit. juszē, ‘zupa rybia’, łaciń. jūs, ‘polewka’ (stąd żarty z ius, ‘prawo’), grec. dzōmos (z *jusmos), toż i dzymē, ‘kwas’ (azymita, ‘niekwaszony’; w polemice wyznaniowej wybitna różnica co do chleba w sakramencie ołtarza, między schyzmą a Rzymem), indyj. jūsz- i jūszan-, ‘polewka’. Litwa zachowała pień sam: jau-ti, ‘mieszać (zamieszać dla świń)’, jowałas, ‘pomieszanie’, ind. jauti, juwati, ‘mieszać’, ājawana-, ‘kochla’. Z juchy pożyczyli Niemcy Jauche, ‘gnojówka’.
judzić, podjudzać, wyłącznie polskie; prasłowo jednak; lit. jauda, ‘pokusa’, judus, ‘kłótliwy’, judēti i justi, ‘ruchać się’, judra, ‘wicher’, ind. judh-, ‘walka’, awest. juidijenti, ‘walczą’, grec. hysminē, ‘walka’, łac. jubēre, ‘rozkazywać’, i jubar, ‘blask’.
juhas, ‘owczarek’ na Podhalu, z węg. juhāsz.
juki, ‘tłumoki’, juczyć, ob- i na-juczony; przez Ruś z tur. jük, ‘bagaż, ciężar’.
junak, junaczyć (się), junactwo, ‘chwat, zuch’; urobione od juny, ‘młody’, jak modrak od modry, dziwak od dziwy. W dawnym języku jun częste, np. w nazwach miejscowych Junowłodz, a z tego Jinowłodz,
