grąd (pisany: grond, grund i najmylniej z gruntem mieszany); prapolskie; oznacza ‘wyniosłość na mokradlniach’, od 16. wieku we wszelkich aktach granicznych co raz wymieniane; w literaturze u Krescentyna i innych; »siano grądowe« (‘nie z mokradlni, lecz z suchego wzgórza’), grądowina; grądzik; tłumaczy i ‘wyspę’, np.: »na ostrowiech albo na grządziech(!!) między wodami«, u tegoż Krescentyna (1549 r.). Od ‘wzniesienia’ nazwano i ‘piersi’ grędziami (pospolite na Rusi i Bałkanie: grud’, grudnoj), u nas zapomniane, ale biblja je zna dobrze, o grędzi, ‘mostku cielęcym’, nieraz prawi.
grądziel, grządziel (pierwotna postać), ‘dyszel u sochy (pługa) z dwiema odnogami’; prasłowo; rus. grjadil, czes. hrzidel, serb. gredelj; przypadek może zbliżył to słowo z niem. Grindel, ‘rygiel’, ‘dyszel’ (i u pługa, po narzeczach), bo i słowiański i niemiecki wyraz dadzą się łatwo wywieść z zasobów własnego języka; p. grzęda.
grdyka, ‘jabłko Adama’, ‘krtań’, z *krtyka, tak samo jak grdęczyć, ‘męczyć, dusić’, z dawnego (15. w.) krtęczyć; z mylnem z: grzdyka, grzdykać, ‘łykać głośno’, grzdęczyć; -yka przyrostek; p. krtań.
Grecja, Grek, grecki, greczyzna i greka, wedle łac. graecus. Czesi mają starszą postać, hrzecki (dziś rzecký); Ruś greckij od nas pożyczyła; na Bałkanie, jak nieraz bywa (por. np. serb. grmada, ‘gromada’, grk, ‘gorzki’), powszechnie, od 9. wieku, Grk, grczki. Najszerzej rozeszło się u nas to słowo w nazwie hreczki (hreczkosiej nawet), hreczychy, z małorus. hreczka, hreczycha (a nasze reczuszki i raczuszki odrzuciły, jak ramota, ruby, nagłosowe h-, rus. hreczuchy), ponieważ to zboże od Południa późno się szerzyło i we wszystkich językach od tego bywa nazywane: u nas tatarka, poganka, u Niemców Haidekorn, t.j. ‘poganka’, franc. blé sarrasin; druga nazwa, gryka (»gryczane pierożki«), z niem. (wschodnio-pruskiego) Gricken (z Griechen), tak i lit. grikaj; wreszcie po narzeczach i niem. Buchweizen jako bukwita przejęto. Sama nazwa łacińska, obca Grekom, co się Hellenami później zwali, od szczepu Graikoi, Graioi, albo Hellenes, co około Dodony mieszkał.
grejcar, grajcar, krejcar, dawna drobna moneta, z niem. Kreuzer (od krzyża na niej); po narzeczach i inne postaci. Ale grajcar, którym wykręcają kulę z lufy (bywa i ‘korkociągiem’), z niem. Kratzer, ‘drapacz’; Potocki zna tylko krajcar: »gwinty jeśli krajcarem skrobią«.
grele, ‘kopje, w zabawie chłopskiej używane’ (»trzy grele«, »grele miasto kopjej, co się piwowary niemi zbijają«, szydzi Księga Chamów z r. 1620); czes. hrale, ‘lanca’, dawne niem. grelle, ‘widełki’(?).
gręda, o ‘biegu koni’, przeciw inochodzie, częste u Reja: »komu inochody nie zstawa, więc grędą«, »jeden (koń) grędą, drugi inochodą«, »iż się nas mało inochodą puszcza, więcej grędą« (o rozmaitym ‘kroku końskim’; p. jednochoda); w 17. w. ginie zupełnie. Gręda przedstawia wokalizację o do pnia grzęd-, nieistniejącego u nas, zachowanego w cerkiewnem gręsti, gredą, ‘nadchodzę’, rus. grjaduszczyj (z cerkiewnego), ‘przyszły’, na Bałkanie w ograniczonym użytku; por. rus.
