sznica - grzesznik). W nagłosie c- powstało również z k- (cesarz z kaisar), ale tu wchodzi w grę i sk-, i postaci słowne chwieją się między cz- a c-, co jednak ze wspomnianem wyżej mazurzeniem nic nie ma spólnego; p. cudzy, czuć itd. Swojem ć, jak dź, ś itd., wyróżnia się polszczyzna od innych języków słowiańskich najdosadniej.
cacko, wycacany, »mazowieckie« zamiast czaczo, czaczko, jedynie używanego w 16. i 17. wieku (Rej, Potocki nie znają innej postaci); więc w figliku Rejowym: »dwa się pięknie ubrawszy, czaczem mianowali«, »żeście czaczo, prawda«, »siła tu małych dzieci czaczem grają«, »a też czaczka niedługo«. — Nazwa dla ‘zabawki’ (i ‘strojnisia’) urobiona od czadz, czac, czacz, w 15. i 16. wieku dobrze znanego, co ‘nagrodę (w zapasach, gonitwach)’ oznaczało, łac. bravium, a później zeszło na ‘zabawki’, ‘śmieci’, jako kupa bez wartości: »rzuć w czacz cukry i orzechy«, »czacz porzuci snadnie«, Górnicki 1566 r. U Potockiego bywa i nieodmienne czaczu: »(piastunka dziecięcia) różne ukazuje czaczu«, »im dzieciom piękniejsze matka daje czaczu«, »dawszy do zabawy czaczu«, obok odmiennego: »lada zbędzie czaczem«, »te powierzchowne czacza«, »nam tak śliczne śmierć wydziera czacza«. Wyraz czac średniowieczny, więc nie z tureckiego wzięty, ale z czeskiego, gdzie czac i czacz, czaczany i czenczany ogólne, i na czędo, ‘dziecko’ (p. szczątek) wskazują. Por. Czacki.
caf, jak i zbir, z włosk. zaffo (a to z niem. Zapfen, właściwie ‘szpunt’) i sbirro, birro, ‘oprawca’, ‘policaj’; caf dziś zapomniany, znają go Serbowie i Słowieńcy.
cajg, cajghauz, cajgwart, z niem. Zeug, ‘narzędzie’ (od ziehen, ‘ciągnąć’), Zeughaus (‘arsenał’), Zeugwart; są i odmienne: cejkauz, cegauz; od nas na Ruś; »ceykhaus rozmaitej armaty pełen«, Wargocki r. 1609.
cal, calowy, od nas na Ruś; u Słowaków, Czechów, Łużyczan z o (ó), col, coul; z niem. Zoll, ‘klocek drzewny’.
całta, w 15. i 16. wieku ogólne; r. 1472 colt; z niem. Zelten, czes. calta, ‘strucla’, por. Lebzelten dzisiejsze, o ‘pierniku’.
cały, cał (»cała puścić«, cale i wcale, z pierwotnej odmiany rzeczownikowej), całek, całkiem; całkować, całkowity, całość, całuszka (o ‘chlebie’); ocalić, ocalenie; calec i calizna, o ‘ziemi nieruszanej, twardej’ (»ziemię wykopać aż do calizny«); całki, o ‘rzepie krajanej w plasterki i tak suszonej’; całokształt; całować, pocałować, pocałunek, całus. Prasłowo; znaczy ‘zdrowy’; cerk. cěł, ‘zdrów’, ‘cały (nienaruszony)’, cěliti, ‘leczyć (uzdrawiać)’, cělba, ‘leczenie’, cěłomądr (rus. cěłomudryj), ‘skromny’, ‘dziewiczy’; cěłowati, ‘pozdrawiać’. Przy pozdrawianiu, gdy sobie cěł, ‘zdrów’ (bądź; jeszcze Kochanowski tak Batorego pozdrawiał) mówiono, i mężczyźni ustami się dotykali; w 16. wieku uchodziło to za barbarzyństwo ruskie, ale w 17. w. do tego wróciliśmy ponownie i do dziś zatrzymali; stąd nabrało całować nowe znaczenie ‘całusa’; krzyż całowano przy przysiędze, na Rusi ogólnie. Tak samo było u wszystkich Słowian; jedyni Bułgarzy mają cěrjŭ i cěr, zamiast ‘leczę’, ‘lek’, z r zamiast l. Na Litwie słowo zaginęło, jest w Prusiech: kailustiskan, ‘zdro-
