samego pomysłu, formy i wielu szczegółów, wzorem głównym były poecie Treny Kochanowskiego. Z dedykacyi Wojny Chocimskiéj Janowi Lipskiému, w której czytamy wyrażenie: „wielmożnemu, a jedynie mnie miłemu synowi“ (to jest milszemu od innych), wnosićby można, iż dziedzic Łużny mógł miewać nieprzyjemności od dorosłych synów; to pewna jednak, że następnie śmierć ich, a mianowicie Stefana (zmarłego w roku 1673 w wyprawie na Tatarów) wymownie opiewał. Ze słów wnosząc, większym nawet był żal Potockiego po synie, jak Kochanowskiego po Urszulce: gdy bowiem Kochanowski w ostatnim trenie uczy, iż lubo doktorem na wszelkie cierpienia jest czas, człowiek jednak powinien rozumem przyśpieszyć ten skutek, — Potocki w ostatnim peryodzie woła:
Precz, precz, wszyscy lekarze, precz apteki, bo tu
Tylko, z samego nieba trzeba antydotu.
Gdy mi mego Stefana przywrócisz o Boże,
Wtenczas dopiero przejrzę...
W ogólności jednak, jeżeli w „Peryodach“ Potockiego więcéj jest sztuki słowa, wyszukanych wyrażeń i rozumowań, w Trenach Kochanowskiego więcéj jest naturalności, prostoty, a ztąd i rzeczywistego uczucia od początku do końca.
Jovialitates są-to wiersze, które najwięcéj były popularne z poezyj Potockiego i długo najwięcéj były związane z jego nazwiskiem. Jeszcze Juszyński wzmiankuje, że widział kilka ich oddzielnych kopij w rękopismach. Przyczyną tego był sam rodzaj wiersza. Jovialitates bowiem, czyli wierszyki ucieszne, były tém samém, czém tak zwane u nas Figliki, Fraszki, Epigrammata i t. p. — to jest wyrażeniem w kilkuwierszowych ramach jakiéjś anegdotki, dowcipnéj myśli, czyjéjś charakterystyki i t. p. a ramy takie dawały treść, prędko i łatwo objąć się mogącą. Jovialitates Potockiego, wypada dodać, zyskały nadto mniéj chlubną sławę, iż brzmienie to stało się typem wierszyków mniéj przyzwoitych; wszakże wypada nam zrestaurować dobrą sławę poety. Nie wiemy, dlaczego dotąd nikt nie chciał zwrócić uwagi na to, iż przy wydaniu Jovialitates Potockiego, znajduje się dodatek do nich innéj ręki, i że właśnie w tym dodatku znajdują się jovialitates, które rażą nad inne doborem wyrazów grubych i wstrętnych. Iż innéj były ręki, ostrzega o tém jasno wierszyk do czytelników położony na czele Przydatku, a który brzmi: „Lecz wybacz jeśli wiersze nie w tym są sposobie, czystym, poetyckim ułożone, jakie Wacława Potockiego, bo téż niejednakie. I ludzie i zwierzęta i ludzkie rozumy — różne są“. Jovialitates własne Potockiego są jednak w liczbie około 700; — wszystkie są przyzwoitsze, a dotykając różnych opinij autora o ludziach i rzeczach,
