utwory. Pierwiastek ten, jak widzieliśmy, wchodził w treść i jego poematów romantycznych i głównego religijnego (Nowy Zaciąg). Poemata swe historyczne wyłącznie drukował Potocki za życia (Pełna, Poczet Herbów). Poemat zaś jego, który był arcydziełkiem w gałęzi téj (Wojna Chocimska), był zarazem i arcydziełkiem wszystkich jego utworów.
Pełna i Nowy Merkuryusz[1] są to krótkie rytmy historyczne, poświęcone opiewaniu zwycięztw króla Jana, poprzedzających wyprawę wiedeńską. Ostatni z nich jest téjże poetycznéj zalety jak Wojna Chocimska. Poczet Herbów jest, jak już wspominaliśmy, najobszerniejszym z ogłoszonych za życia przez Potockiego. Sążnisty jego w guście czasu napis, zaczynający się od słów: „Poczet Herbów, Gniazdo i Perspektywa staroświeckiéj Cnoty, płodnéj matki wszystkich świętych i świeckich ozdób; a kończący się temi: starożytność domów, rodowitość familij, teologiczne, polityczne nauki, żarty, przestrogi, argucye i co się z okazyi którego herbu podało, krótko zwięzłym opisuje wierszem“ objaśnia zarazem i bliższą treść dzieła. Utwór ten uważamy nie za heraldyczny, lecz raczéj za historyczno-poetyczny; każdy herb bowiem opisany tu rytmem określającym zarazem historyą i powód nastania herbu (na zasadzie głównie fantazyi), oraz charakterystyki, anegdoty i t. p. odnoszące się do należących do tego herbu jednostek; jest-to przeto w łącznym i jakoby poetycznym obrazie przedstawienie różnorodnéj dystynkcyi krajowéj. Było-to dzieło poety mającego już (jak sam o tém wzmiankuje) lat 70; treść téż jego różni się od dzieł tegoż umysłu z czasów kwiatu fantazyi. Dzieło-to jest raczéj pod każdym względem odbiciem smaku wieku, którym autor stanowczo w końcu się przejął. Treść jest urywana i konceptowa, rytm częściéj zaniedbany i słaby niż energiczny.
Czas, który był czasem kwiatu dla fantazyi Potockiego, były-to lata, w których kończył piąty krzyżyk swojego życia, to jest lata
- ↑ Iż wiersz Pełna, wydany w roku 1678 bezimiennie, jest rytmem Potockiego, pierwszy zwrócił na to uwagę, Ambroży Grabowski (autor bowiem mieni się podczaszym z Potoka i Szreniawitą) i przedrukował go w roku 1845 w Ojczystych spomnikach. Nowy Merkuryusz, to jest opowiadanie w Szczebrzeszynie przez Merkuryusza, czyli posłańca z placu boju o zwycięstwach odniesionych przez Sobieskiego nad Turkami i Tatarami, wydrukowane po raz pierwszy w Bibliotece storożytnéj Wójcickiego z roku 1843; przez oceniaczy Potockiego, Szajnochę i Nabielaka, uznane zostało za rytm jego ręki i wszelkie prawdopodobieństwo za tém przemawia. Trafną wprawdzie jest uwaga Bełcikowskiego w broszurce Wacław Potocki z Potoka, iż Potocki w owym czasie wyprawiwszy synów na wojnę, sam nie mógł brać w niéj udziału; lecz mniéj trafną jest ta: iż słuchacz musiał koniecznie być i spółaktorem czynów, o których słuchał. Potocki, nie należąc do wojska, mógł znalézć się w Szczebrzeszynie, dla prędszego powzięcia wiadomości o wypadkach wyprawy.
