cznych, iż w szczegółach ich miał na oku cel obyczajowy, nie naśladując ówczesnych powieści owych, gdzie miłość jest dla saméj miłości, namiętność dla namiętności (jak to było np. w Filomachii Morsztyna); w poemacie znowu religijnym, Nowy Zaciąg, pomocniczką mu była historyczność. Celem poematu tego było skreślenie nowemi słowy historyi męki Chrystusowéj, która w skutkach odniosła tryumf i ztąd ów poetyczny napis poematu, który dosłownie brzmi: Nowy Zaciag pod starą choragiew tryumfującego Chrystusa. Obieranie scen i postaci Pisma Św. za treść poematów nie poczytujemy za przedmiot zbyt wdzięczny, — do słów Pisma, wyrażających równie czyny jak zdania, chrześcijanin każdy takąż przywiązuje wagę, jaką każdy mieszkaniec danego kraju do słów kodeksu; każde np. słowo Chrystusa, każdy czyn jego, są-to reguły myśli, reguły życia dla chrześcijanina. Dlatego téż żadnego z poematów religijnych, chociażby odznaczonych zkądinąd cechą talentu, począwszy np. od Raju utraconego Miltona, do Dzieciątka Jezus ks. Hołowińskiego, nie uważamy za utwór rzetelnie żywotny. Nie uważamy téż tém więcéj za taki i Nowego Zaciagu Potockiego. Poemat ten wprawdzie jest-to ścisłe powtórzenie opowiadania czterech ewangelij o męce Pana-Jezusowéj, począwszy od zatrzymania w Ogrójcu do skonania na krzyżu, a nowością tu tylko jest: iż opowiadanie jest rytmem, iż szczególne obrazy są drobnione i rozszerzane, a do szczególnych rysów szczególne uwagi moralne stosowane. I w tym téż poemacie, jak w innych Potockiego, w kreśleniu obrazów nie można się użalać na brak zupełny fantazyi, a w dobieraniu wyrażeń na brak energii; przystępując tu np. z kolei do szczegółu umywania nóg apostołom i udziału w tym obrzędzie Judasza, autor mówi:
Bez wszelkiéj ceremonii z wczorajszego chodu
Kładzie sobie w miednice nodze aż do spodu.
Wzdyć Goś (Pana) już Żydom człecze zaprzedał przeklęty!
.......dlaczegoż mu pięty
Ścierwa tego myć każesz?...
Wogóle wszakże, podobne rozwlekanie krótkich i dobitnych słów i obrazów Pisma i łączenie do nich uwag i myśli każdemu chrześcijaninowi zbyt znanych, nie wznoszą efektu — i utwór ten Wacława Potockiego, podobnie jak inne podobnéj treści naszych poetów dawnych (Miaskowskiego, Grochowskiego i innych) za utwór więcéj ascetyczny niż poetyczny uważać musimy.
Do poematów treści romantycznéj należą: Argenis przekład z Barklaja, Syloret, Smutna przygoda Wirginiéj dziewice rzymskiéj, oraz Historya Teresy i Gazelli.
Kompozycyi poematów romantycznych Potocki, jak się zdaje, największą część życia poświęcił. Argenida obejmuje wierszy 33,000.
