Strona:PL Wacław Potocki-Wojna chocimska 015.jpeg

się było, iż zamiast zerwania wkońcu ostatecznéj nici, nastąpił był przeciwnie powszechny powrót do wiary ojców — im natarczywszą była przeciw jéj treści akcya, tém silniejsza nastąpiła reakcya. Żar reakcyi, zaprzeczyć nie można, przyniósł był, być to może, nie jednę ujemność śród gruntu religijności; ale zarazem sprawił ten niespożyty skutek, iż wielką, z nader różnych dziejowych pierwiastków złożoną społeczność, przyodział w jedność duchową. Skutek ten, w odniesieniu do przedmiotu, o którym tu głównie mowa (poezyi), objawił się następnie w ten sposób: iż za nadejściem dla kraju epoki żywszéj poezyi, jedność owa ukazała nam tę poezyą jakby złożoną z poezyj kilku (to jest z kilku szkół poetycznych różnych barwą i treścią, a połączonych jedną mową zewnętrznie, a jednym duchem wewnętrznie); za wieku zaś owego, w którym żył i pisał Potocki, odcechował ją tém, iż wszelkie zwroty myśli i zwroty fantazyi odznaczane bywały całą siłą wiary. Co do pierwiastku wreszcie romantyczności, ten był odbiciem i dzieckiem zamiłowania, powszechnego wówczas w Europie, w poematach, czyli powieściach poetycznych, które były przejściem od epopei do spółczesnego nam romansu historycznego, a których najogólniejszą treścią (na wzór Orlanda Aryosta, który im dał początek) bywały: mieszanina wyłącznie scen miłosnych, scen bohaterskich i rezonowań.
 W tych ramach i tych przedmiotach rozwijały się więc natchnienia i utwory Wacława Potockiego. Cechą ich, jak mówimy, była rozmaitość, i podzielić się mogą w ogóle na utwory czterech rodzajów, to jest treści religijnėj, romantycznéj, treści historycznéj i okolicznościowéj. Celem naszym nie jest tu czynić wyczerpujące studya nad życiem i utworami poety, o którym mowa, lecz tylko dać go poznać praktycznie; podamy tu więc tylko z kolei po kilka praktycznych rysów główniejszych jego utworów, z każdego z powyższych działów.
 Do utworów treści wyłącznie religijnėj śród poezyj Potockiego należą: Nowy zaciąg pod starą chorągiew. Poema na pielgrzymowanie życia ludzkiego. Hymny i ody duchowne. Siedem Psalmów albo Hymnów na pacierza części siedem. Dwadzieścia osiem psalmów pokutnych. Hymny i pieśni na różne teksty ewangieliczne.
 O téj części poezyj Potockiego najmniéj tu powiemy, bo téż i najmniéj ją znamy. Prócz poematu Nowy Zaciąg, wszystkie inne dopiéro wymienione są dotad w rękopiśmie i tylko z napisów nam znane. „Nowy Zaciąg“ był ogłoszony wkrótce po śmierci autora (1698) i miał drugie wydanie w roku 1745. Pierwiastek religijny w historycznych poematach Potockiego odbijał się w ten sposób, iż wypadki i charaktery dziejowe kreślił ze stanowiska duchowych przyczyn i celów (jak to było w księgach hebrajskich); w romanty-