Strona:PL Poezye Adama Mickiewicza. T. 1. (1899) 038.jpg

nowisko poety względem narodu swego zdecydowało o charakterze dzieła; ze stanowiska tego ogarnął ogół, ujrzał w nim cechy wspólne z innymi narodami, i nie zacierając różnic wybitnych w indywidualnie nakreślnonych postaciach, umiał owe wspólne cechy z najwyższym artyzmem uwydatnić.
 A obok świetnych obrazów społeczeństwa, jakże głęboko odczute i jak wspaniale są przedstawione obrazy przyrody i wrażenia artystyczne! Poeta zostaje w najściślejszym związku z naturą, kocha ją i podziwia; ale ta miłość nie ma w sobie ani cienia chorobliwej czułostkowości, a podziw ten to jedynie uznanie wiecznie świeżego i zawsze prawidłowego rozwoju zjawisk przyrodzonych wobec ruchliwej, zamąconej i wrzawliwej gmatwaniny spraw ludzkich... Artyzm nie wiele wprawdzie zajmuje miejsca w poemacie i ogranicza się głównie do odtworzenia wrażeń muzycznych; ale w tych dwu ustępach, w których Mickiewicz już to piękną grę na rogu, już rzewną i wzniosłą grę na cymbałach maluje, czujemy się poruszeni do głębi, jak był bezwątpienia wzruszony i sam twórca.
 Nietylko jednak pod względem sposobu traktowania treści, lecz nie mniej i pod względem formy »Pan Tadeusz« stanowi w epice naszej pierwszy, a zarazem najpiękniejszy przykład pojęć całkiem nowożytnych. Jak poprzednio w utworach mniejszego rozmiaru, tak teraz w kompozycyi wielkiej zerwał poeta zupełnie z fantastyką romantyczną; żadne duchy ni czarownice nie przyplątują się do akcyi; żaden wogóle środek nieumotywowany nie ma tu wpływu najmniejszego; wszystko jest logicznym wynikiem temperamentów, uczuć, myśli i charakterów ludzkich. A jak z tą fantastyką, tak też rozstał się poeta z wszelką niejasnością i ułamkowością, które służyły romantykom za sposób do wywoływania wrażeń niepewnych, nieokreślonych i niby-to nieskończonych. Teraz wszystkie uczucia i myśli wypowiada poeta w pełni, wypadki roz-