406 Greckie cesarstwa. pomocą przekupionych genueńczyków urządzi! on drogę po za miastem na cztery czy pięć mil, i po niej, w przeciągu jednej nocy, przewiózł na wałach drewnianych 80 swoich galer mniejszych i spuścił je w tylnej stronie portu, niestrzeżonej przez flotę grecką, zebraną u jego wejścia. Ta flota z przerażeniem ujrzała się odciętą od miasta. Giustiniani umyślił spalić galery tureckie, ale te, ostrzeżone przez genueńczyków, miały się na baczności i zatopiły wyprawiony na nich statek z 150 odważnych wtochów. Takie niesłychane zdobycie portu dało turkom ślepą wiarę w swoje powodzenie, a grekom odebrało ducha, W murach były już wyłomy dostateczne, ale Mahomet, w skutek wskazania gwiazd, naznaczył szturm na dzień 29 Maja. Miasto gotowało się do tej ostatniej walki, bez nadziei zwycięztwa, przez nabożeństwo i obnoszenie w processji obrazu Matki Boskiej. Cesarz zebra! resztki swego wojska i upominał je gorąco do wytrwania w męztwie i walki do ostatka. Wszyscy przysięgli ze łzami, że nie złożą broni, i w katedrze św. Zofji przyjęli ostatnią Kom-munję. Szturm rozpoczął się o godzinie 1 z rana, z wielkim rozlewem krwi, a o godzinie 8 już część miasta była w ręku turków. Giustiniani, ciężko raniony, musiał opuścić plac boju i umarł wkrótce potóm z ran na wyspie Chios. Cesarz na konin prowadził swoje wojska do boju w pośród miasta i, widząc ginącą ojczyznę, rzucił się w tłum nieprzyjaciół i poległ pod icb razami. Głowa jego została zatkniętą na kolumnie porfirowej, wystawionej przez Konstantyna W. dla jego matki Heleny. Ze śmiercią cesarza ustała walka, a zaczęła się rzeź, dopóki żądza łupieży nie przemogła u zwycięzców żądzy krwi. Trzeciego dnia po zdobycia miasta Mahomet odbył do niego wjazd uroczysty i ogłosił je swoją stolicą; ośm kościołów, a w tej liczbie katedrę św. Zofji, obrócił na meczety, inne pozostawił grekom z wolnością odprawiania w nich publicznego nabożeństwa. Ogłosił też przebaczenie zwyciężonym, a kiedy, polegając na jego słowie, wrócili do miasta wszyscy, którzy uciekli przy jego zdobyciu, zebra! najznakomitszych jego obywateli do hippodromu i tam kazał wszystkich wyrżnąć. Taki był koniec cesarstwa Wschodniego, który zamknął wieki średnie, koniec sławny po tylu wiekach niesławy i wcale różny od marnego końca cesarstwa Zachodniego, otwierającego wieki średnie. Po upadku cesarstwa, inne państewka greckie zostały kolejno podbite i zajęte przez turków, i po Jatach dziesięciu cały półwysep był w icb posiadaniu, z wyjątkiem posiadłości wenecjańskich i genueńskich i zakonu rycerzy ś. Jana wyspy Kodos, na które ten los przyszedł później. Cesarstwo trebizondzkie także r. 14 62 zajęte było przez Osmanów, których państwo rozsiadło się w trzech częściach świata, na miejscu dawnego cesarstwa greków. Nastąpiła tedy z otwarciem dziejów nowożytnych pierwsza a nie ostatnia w Europie katastrofa, którą przewidywano i której następstwa oceniano, a której zapobiedz nie chciano, a raczej do której zapobieżenia nie miano sił i odwagi. Cesarze greccy pojęli nakoniec, czego ich państwu było potrzeba, ale ich naród był zepsutym i odepchnął jedyne lekarstwo, które mogło go odrodzić. Nie brakło oświaty temu narodowi, który po upadku swego państwa dał mistrzów i pedagogów Europie i wniósł do niej tę cześć Homera, Platona i całej swojej klassycznej starożytności, która zaszczepiła w Europie późniejszą niewiarę. Cesarstwo greckie upadło nie z powoda braku oświaty, jak
