398 Greckie cesarstwa. dała zwycięztwo Rzymianom, że musieli im uledz, kiedy tak chciały losy wojny, ale nie iżby oni byli od nich niżsi pod jakimkolwiek względem. Owszem, chełpiąc się ze swojej starożytnej oświaty, filozofji, literatury i sztuki, stawiali się oni daleko wyżej i od Rzymian i od wszystkich. To prawda, że na wschodzie górowali oni nad wszystkimi i siłą i intełligen-cją. To też ich język, oświata i kultura, rozniesione przez zwycięzki oręż Aleksandra W., utrzymały się w zdobytych przez niego krajach i po przejściu tychże pod panowanie Rzymian. Co więcej, sami Rzymianie przyjęli grecką oświatę i ogładę. Oddawna bistorja to powtarza, że Rzymianie podbili Greków orężem, a ci nawzajem podbili ich swoją oświatą, literaturą i sztnką; dodać wszakże należy, że przy tem oddziaływaniu zwyciężonych na zwycięzców, pierwsi byli zawsze śmiertelnymi wrogami drugich; że Grecy, czując w obec Rzymian swoją niemoc, żywili ku nim skrytą lecz tóm zawziętszą nienawiść niewolników ku swym panom; że kiedy nie stało im do walki siły, zastąpili ją chytrością i podstępem i że duch grecki był zawsze przeciwnikiem i współzawodnikiem ducha rzymskiego. Rzymianie rozpostarłszy swoje władztwo na obce sobie kraje, wnieśli do nich swoje urządzenia, prawodawstwo, język i kulturę, i te się w nich przyjęły, ale tylko w krajach zachodnich, które, jak Gal-lja i Hiszpanja, pozostały łacińskiemi i po upadku państwa Rzymskiego, a nawet złacinnily swoich późniejszych zdobywców. Na wschodzie było inaczej. Tam wszędzie utrzymały się język i kultura greckie i nie dały się wyprzeć rzymskim. W takim stanie rzeczy, przeniesienie stolicy cesarstwa Rzymskiego na wschód do świata greckiego, miało znaczenie ogromne i następstwa nieobliczone, jeżeli przy tóm jeszcze zważymy, że w tej monarchji powszechnej, obejmującej tyle różnych krajów i narodów, wszystkie one były zdobyczą i poddanemi jednego miasta i te tóm miastem był Rzym. Przeniesienie tedy gdzieindziej stolicy rzymskiej znaczyło, że już władza odjęta jest Rzymowi, a przeniesiona do innego miasta; że zaś ta władza była w ręku cesarza, ten, panując nad tyloma narodowościami, mógł dać pierwszeństwo jakiejkolwiek z pomiędzy nich, a najwlaściwiej tej, pośród której obrał dla siebie stolicę. Kiedy przeto Konstantyn W. (ob.) przeniósł stolicę cesarstwa do Konstpla, już przez to samo on położył zaród późniejszego rozerwania i przeobrażenia, a następnie powolnego upadku swojego państwa. Nie tu jest miejsce rozbierać przyczyny i najbliższe skutki tego dzieła wielkiego monarchy. Wspomnieć jednak potrzeba, iż założony przez niego Nowy Rzym od samego początku swego był więcej greckim niż rzymskim, iż odtąd Grecy żywiej poczuli się powołanymi do przewodzenia i panowania; antagonizm ich, skierowany pko Rzymowi, tłumaczy wiele dzieje, koleje i ostateczny upadek tego państwa. Długi szereg tych cesarzów, w którym bardzo mało prześwieca imion źnakomitych, przedstawia wiele zbrodni, wiele niedołęztwa i zniewieścia-łości. Głównym i najważniejszym ich zajęciem były dysputy teologiczne i igrzyska cyrkowe. Ich dwór, jaśniejący przepychem i zbytkami wschodu, strzeżony i obsługiwany przez eunuchów, przypominał dwór Xerxesów i Sardanapalów. Tron ich prawie zawsze był oblany krwią. Bunty wojska, wynoszące cesarzów na tron w Rzymie, zastąpione były w Konstplu przez intrygi pałacowe; zawsze jednak prawie kończyły się one gwałtem i mordestwem. Strąconego z tronu monarchę zabijano z dziećmi i całą rodziną, albo wyłupiano' im oczy i zamykano w klasztorze, i nowy władca
