348 Graduał.—Gradus. Graduał, graduale, od gradus—stopień: jest to ustęp z Pisma Św., we Mszy pomiędzy lekcją a' ewangelją przez celebrującego zawsze odmawiany, który we Mszach solennych w tóm miejscu chór śpiewać powinien. Po skończeniu epistoły, zostawałaby przerwa, nimby djakon do śpiewania Ewangelji przystąpił; lektor przeto na wschodach fgradusach) presbyte-rjum albo ambony, wraz z chórem, śpiewał psalm jaki, od miejsca właśnie, z którego był śpiewauy, potóm graluałem nazwany. Wzmiankę 0 tóm czyni ś. Augustyn (Serm. 8 de terb. Apostoli): „Apostolum audi-vimus, psalmum audirimus, eyangelium audiYimus;" tak jeszcze było w środku V w., za świadectwem ś. Leona W (Serm. 2 c. l); wSakramen-tarzu ś. Grzegorza (pod koniec w. VI) już ten psalm skrócony w formie responsorjum; dziś przykład całego psalmu pozostał tylko we Mszy 1 niedzieli postu, palmowej i wielkiego piątku. Graduał skrócony z psalmu, pospolicie składa się z dwóch wierszy i dwóch alleluja, potóm znów wiersz jeden i jedno alleluja. Wiersze te brane z psalmów lub innycb ksiąg pisma, a wiersz ostatni niekiedy bywa układu całkiem kościelnego, jak w dzień Wniebowzięcia N. M. P., we Mszy ś. Marcina W. B. i indziej. Graduał mówi się w każdej Mszy, wyjąwszy wielką sobotę i całe tempus pascbale, poczynając od soboty przed przewody włącznie aż do ś. Trójcy wyłącznie, bo wtenczas zamiast graduału odmawiają się dwa wiersze i 4 alleluja. Ceremonje graduału bywały różne: jedni go śpiewali w mniejsze święta w środku chóru przed stopniami ołtarza, a w uroczystości na stopniach ołtarza (Durand. 1. 4 c. 19 n. 5), drudzy w uroczystości śpiewali go z pulpitu czyli z ambony (BAelh. c. 38). Durand zaświadcza, że za jego czasów (w. XIII) graduał był śpiewany w niektórych kościołach przed epistołą nawet. Dodawane alleluja oznacza wesołość, radość 1 uciechę, już z przeczytanej epistoły, już też z mającej się głosić ewangelji (dobrej nowiny); w dni jednak pokuty i smutku, jak W wielkim poście, w wigilje etc. i we Mszach żałobnych tego wyrazu nie słycb&ć. Ostatnie -alleluja z graduału we Mszy uroczystej śpiewa się przeciąganemi na ostatniej syllabie bez słów tonami, na znak niewyslowionej radości, i to się zowie pneuma (ob.). Gradualem (Graduale) zowie się także księga, powstała z dawnego Antiphonarium (ob. Antyfona), a zawierająca w sobio śpiewy li tylko mszalne. Po starych bibljotekach nie rzadko spotkać pisane na pargaminie z bogatemi inicjałami dawne graduały. Biskupi polscy mieli szczególne staranie o takowych księgach, i ich nakładem wychodziły poprawne i piękne edycje Gradualów (Constit. synod. Wężyka 1. V c. XXII). Cf. Romsie, Oper. Liturg. t II p. 82; ks. RHm' ski, Wykład obrzęd., edyc. 3 p. 61. X & J- Gradus, z łacińskiego: krok, stopień; w języku liturgicznym oznacza stopnie ołtarza, t. j. stopnie podnóżka przed ołtarzem, zwanego po łacinie suppedaneum, albo z włoska bradella; sam wierzch podnóżka zowie się bradellą, a stopnie, jakby schody, jeśli są jakie, zowią się graiusami: w pospolitem rozumieniu cały ten postument przed ołtarzem, pod figi"* tronem 1. t. p. gradusami sie zowie. Caerem. Epp (1. 1 c. XIII) "Pasując szczegółowo tron biskupi (sedem eppalem) i liczbę gradusów W wymienia. Przy przyjęciu z wizytą prezydenta albo gubernatora prowi"" ej>, zaleca biskupowi na parę gradusów zstąpić ku niemu po scbodscU nnirT.mie3Zka"ia (t- 111 c- I »- «)• Gradusami się też zowią •»" dostojeństwa prałatów duchownych, i wedle tych gradusów .Pr0
