czasu kilka klasztorów z prow, polskiej przeszło do innych, jako to: klasztor w Karnowie na Szląsku do prow. Austrji, kl. w Opawie do prow. Morawji r. 1732 erygowanej, w Bytomiu do prow. Szląska, zaś w Toruniu i Gdańsku (oba z prow. saskiej) dawno zniesione. Klasztory w Opolu i Bytomiu dopiero r. 1725 odpadły, z mocy breve Benedykta XIII, wydanego na prośby ces. Karola VI. Toruń otrzymał zakonników r. 1239, za mistrza krzyżackiego Konrada landgrafa z Turyngji, w 4 lata po swém założeniu. W tym bowiem czasie Poppo de Hosterno, prowincjał krzyżacki, sprowadził ich z Saksonji i wystawił klasztor z kościołem Narodz. N. M. P. (Jan z Komorowa, Cbron. s. 4). Franciszkanie ztąd rozchodzili się na całe Prusy dla ogłaszania Ewangelji poganom, ich zaś prace orężem wspierali krzyżacy. Niedługo przybył Wilhelm, bp Modeny (Mutinensis), legat Innocentego IV Pap., i r. 1241 odbył synod w kościele toruńskim franciszkanów, na którym podzielił Prusy na djecezje, dając im zaraz bpów, między którymi Anzelm z tego zakonu zasiadł na stolicy warmińskiej, jako pisze Treter (De Eppatu et Eppis Varmiens. p. 2). Klasztor toruński po zaprowadzeniu reformy luterskiej zniesiony, a potem r. 1592 bernardynom oddany. Z tego pierwszego przytułku franciszk. na ziemi Pruskiej rozprowadzeni zostali zakonnicy i po innych miastach, a mianowicie dostali się do Gdańska, gdzie klasztor ich zniesiony przez herezję i na gimnazjum luterskie obrócony został; do Nowego także zaprowadzeni franciszk., lecz wypędzeni zostali przez luteranów; miejsce ich r. 1592, podobnie jak w Toruniu, bernardynom oddane, a Kazim. Biernacki napróżno w dziełach swoich prawa zakonu swego do miejsc tych dowodził i o nie się dopominał. Byli też fran. w Brunsbergu, gdzie potém jezuici z prow, litewskiej; oraz w Królewcu, lecz kościół ich następnie protestanci zajęli. Dodać tu jeszcze wypada krótkie wspomnienie o kl. fran. we Wrocławiu, który, lubo do innej prowincji należał, miał jednak stosunki z naszemi. Podaje Miechowita, że go stawiał Henryk Pobożny, książe szląski, syn Brodatego i ś. Jadwigi, r. 1240, a potém dokończyła żona jego Anna. W kościele ś. Jakóba, dla fran. zbudowanym, pochowany tenże Henryk i Poppon, mistrz krzyżacki, fundator kl. toruńskiego, także w wojnie z Tatarami poległy. Herezja wypędziła zakonników; lecz, po uspokojeniu burzy, znowu zaprowadzeni zostali do kościoła ś. Doroty, dawniej augustjańskiego, zbudowanego przez Karola IV r. 1350. Augustjanów bowiem w r. 1530 przeniósł magistrat miasta do kościoła ś. Hieronima, poczém kościół ś. Doroty oddał fran., a kośc. ś. Jakóba norbertanom, których świątynia za murami miasta pod tyt. św. Wincentego zupełnie upadła. Z tych wszystkich miejsc zakonnicy wkrótce wypędzeni zostali i fran. dopiero r. 1612 do kośc. ś. Doroty wrócili, za łaską ces. Macieja; dziś ich nie ma. Wszystkie te klasztory w Prusach należały niegdyś do prowincji saskiej[1] i z jałmużny tylko żyły, nie posiadając żadnego wcale, lub szczupłe bardzo uposażenie; obecnie wszystkie poznoszone. Prowincja Polska używała większej pieczęci starożytnej, na której jeszcze i Czechy wymienioue były; zwyczajna pieczęć wyobrażała ś. Franciszka ka-
- ↑ Prowincja saska franciszkanów obejmowała kilka słowiańskich miejscowości; dla pokazania jak daleko się rozciągała, przytaczamy 12 jej kustodyj: Brema, Halberstadt, Magdeburg, Lubicz, Szczecin, Lipsk, Miśnia, Złota Góra, Prusy, Wrocław, Brandeburg i Turyngja.
