dziwienia godną gorliwością położonemu w nich zaufaniu odpowiedzieli. „Oni stanowią,“ tak mówił o nich Papież Pius II, „wybrany zastęp w wojnie świętej: gdziekolwiek walczą wojska chrześcjańskie, tam są i oni i rozwijają znaki Zbawiciela i bronią jednych i wspierają drugich i strzegą od napaści i łamią impet nieprzyjaciół; zawsze uzbrojeni, zawsze na przodzie, abyśmy za nich spokoju używali; jak długi i szeroki świat chrześcjański, wszędy ich znajdziesz i wszędy poświęcających się i walczących.“ Żaden zakon w dalszym ciągu istnienia swego nie rozdzielił się na tyle różnych, i odmianami w regule, w rodzaju życia i w habicie nawet różniących się między sobą gałęzi, jak zakon ś. Franciszka; dość wymienić nazwy główniejszych: bracia obserwanci, zwani także soccolanti (od obuwia jakie nosili), u Francuzów cordeliers (od paska, jakim się przepasywali), observantes, recollecti, bracia bosi, reformaci, braci najściślejszej obserwancji (ob. Piotr z Alkantary), konwentualni (zwykle u nas zwani franciszkanami), kapucyni. Jeszcze za życia ś. Franciszka, brat Eljasz, spełniając chwilowo obowiązki ministra jeneralnego, chciał złagodzić w niektórych punktach pierwszą surowość ułożonej przez świętego założyciela ustawy, czemu jednak ś. Franciszek całą powagą swoją się sprzeciwił. Ale zaród rozdziału, choć stłumiony do czasu, nie dał się wykorzenić i wkrótce potem odżył na nowo. Jedni, korzystając z późniejszych zwolnień, poczęli nabywać majątki, budować sobie lepsze klasztory i ozdobniejsze kościoły; drudzy, przeciwnie, pozostali wierni duchowi i ściślejszym przepisom założyciela. Snać odstąpienie od pierwotnego ducha ustawy w tym punkcie zasadniczym, bezwarunkowego ubóstwa, pociągnęło za sobą ogólne i w innych punktach rozprzężenie i upadek życia zakonnego (cf. art. Cezarynowie, Clareni fratres). Pokazało się to szczególnie w Hiszpanji, gdzie gorliwe i mądre, a w ogóle i pomyślne usiłowania wielkiego Ximenesa, około przywrócenia ładu i karności zakonnej w klasztorach królestwa, na tej części franciszkanów, niewiernych ubóstwu świętego fundatora, bez żadnego pozostały skutku. Leon X również starał się napróżno wszystkich franciszkanów w jednę pierwotną obserwancję połączyć, aż w końcu tym na których usiłowania jego zostały bezskuteczne i którzy nie dali się skłonić do zrzeczenia się nabytych, wbrew pierwotnej ustawie, dóbr i majętności, bullą na ten cel wydaną nadał osobną nazwę konwentualnych i osobnego jenerała, który się nazywa minister generalis ordinis Minorum s. Francisci nuncupatorum. Jak z drugiej znów strony, z pozornie gorliwej o zachowanie ślubu ubóstwa partji, zwanej przez czas jakiś celestynami, wywodziła się fanatyczna sekta fraticellów. Ob. art. Fratricelli. Zakon franciszkański, oprócz wielkich swych usług, oddanych Kościołowi na polu życia praktycznego, wydał także wielu ludzi zasłużonych w nauce. Dzieło Łukasza Waddinga, Scriptores ordinis minorum, kontynuowane przez o. Sbaraglia, franciszkanina (Romae 1806), wylicza znakomity ich zastęp. Do zakonu tego należeli: Aleksander Halensis, ś. Bonawentura, Roger Bakon, Jan Duns Scotus, Wilhelm Occam. Z późniejszych możemy wspomnieć: Lucjusza Ferraris’a, autora znanej powszechnie i szacowanej „Bibliotheca prompta“; Bianchi’ego, znanego ze swojej uczonej krytyki dzieła Giannone’go „Storia civile del regno di Napoli“; Ireneusza Affo, autora Historji Parmy, żywotów „brata Eljasza,“ „br. Jana z Parmy“ etc., przyjaciela Tiraboschi’ego; Kajetana Podesta, teologa i kommentatora Pisma św. Zakon ten wydał: 5 Papieży: Mikołaja IV, Aleksandra V, Sykstusa IV, Sykstusa V,
