fizyka nazwaną została metafizyką. Owa fizyka, jak widzieliśmy, ma dwa swoje przedmioty: Boga i świat; w świecie znów rozróżnia wewnętrzność i zewnętrzność, istotę i zjawisko, jedność i wielość; dalej, w naturze znów, w ścislejszém wziętej znaczeniu, rozróżnia nieorganiczne i organiczne twory, rośliny, zwierzęta, a nareszcie człowieka. Wszystkie te przedmioty świata, które Arystoteles badał w oddzielnych traktatach, jak De coelo, De animalibus, De anima etc., w ogóle nazywał przedmiotami umiejętności naturalnej, φυσικα (domyśla się προβληματα, albo βιβλια) naturalne (czyli fizyczne kwestje albo księgi); badanie zaś przyczyn ostatecznych, naukę o Bogu nazywał θεολογια, πρωτη φιλοσοφια, teologją, filozofją pierwszą. Przy zbieraniu tedy i porządkowaniu pism Arystotelesa, które przez długi czas były zagubione, naprzód postawiono pisma logiczne, a następnie fizyczne, po nich zaś dopiero umieszczono pisma, w których Arystoteles traktował tak zwaną przez siebie filozofję pierwszą, i które, z powodu tego ich umieszczenia, oznaczano jako znajdujące się, co do swego porządku, po fizycznych, τα μετα τα φυσικα. Z tego powstał niebawem zwyczaj nazywania ich jednym wyrazem metafizyka (μεταφυσικα, domyśl. βιβλια, metafizyczne księgi; albo , domyśl, επιοτημη, metafizyczna umiejętność) Duns Scotus († 1308) wyrazu metafizyka używa już, jako terminu powszechnie znanego. Spowodował też Arystoteles zmianę w nazwie szczegółowych nauk filozoficznych przez to, że często rozróżnia pomiędzy umiejętnością teoretyczną a praktyczną (cf. Zeller, Gesch. der griech. Philosophie II 392). Późniejsi filozofowie, choć się niezupełnie zgadzali pomiędzy sobą, które części filozofji zaliczać do teoretycznych, a które do praktycznych? wszakże podział ten zatrzymali, i w ogóle teoretycznemi nazywali nauki, mające za swój przedmiot poznanie ludzkie, uważane samo w sobie, i poznanie prostej przedmiotowej rzeczywistości; praktycznem i zaś nazywali nauki, mąjące za przedmiot czyny ludzkie, a zatem etykę, politykę i t. d. Tak np. Campanella (ob.), żyjący w epoce przejścia od filozofów średniowiecznych do Dekarta, dzieli filozofję na racjonalną i realą. Racjonalna filozofja obejmuje: 1) przygotowawcze, czyli narzędziowe nauki: grammatykę, djalektykę, retorykę, poetykę, historjografję; 2) metafizykę, której przedmiotem jest powszedniość w rzeczach, ich istota i wreszcie Bóg, o ile samym rozumom może być poznany. Do realnej filozofji należą: 1) filozofja natury i 2) filozofja obyczajowa (etyka, ekonomika i polityka). Późniejszy znowu Fr. Chr. Wolf († 1754), który filozofję dokartowską pierwszy usystematyzował, dzieli ją na teoretyczną i praktyczną. Do teoretycznej należą: 1) antologja (traktująca o bycie i o najogólniejszych jego określeniach, materji i formie), 2) psychologja, 3) kosmologja i 4) teologją: cztery te nauki razem wzięte stanowią metafizykę. Praktyczna filozofja obejmuje: 1) etykę, 2) politykę 3) prawo natury i narodów. Widocznie tedy u obu tych filozofów za podstawę służy w zasadzie dawny arystotelesowy podział filozofji. Od czasów Kanta († 1804) podział filozofji uległ znacznej zmianie. U samego Kanta filozofja występuje jako krytyka rozumu ludzkiego, tak teoretycznego jak praktycznego; zresztą, sądził on, że ta krytyka miała być tylko dziełem przechodniem, po którego wykonaniu dotychczasowa filozofia będzie mogła dalej rzecz swą prowadzić, bez zmiany systemu, a tylko z ograniczeniami tą krytyką uzasadnionemi Ale stało się inaczej. Najbliższy zaraz Kanta następca Fichte († 1814), wziąwszy na serjo zdanie kantowskie, że nietyle nasze poznanie stosować się musi do przedmiotów,
