art. Jest jeszcze u nas obrząd pogrzebowy skromniejszy, który się w Rytuale Powodowskiego Conductus funeris minor et communis, a w piotrkowskim Ordo exequiarum brevior ex usu provinciae hujus zowie. Tego porządku można się trzymać, gdy proszą o pochowanie skromniejsze. Exekwje w dzień zaduszny ob. Zaduszki. Exekwje, a raczej nabożeństwo żałobne, jakie przed bullą Piusa V Quod a nobis w chórze i po za chórem obowiązywało, ob. Off. Defunctorum. Exekwje czyli żałóbki, w ciągu roku na żądanie, lub z pobożności w kościele ze śpiewem za zmarłych odprawiane, tem się różnią od tamtych, że invitatorium i psalmu Venite w nich nie masz (SRC. 20 Wrześ. 1806 r.), chyba, że wszystkie trzy nokturny się śpiewają (SRC. 9 Maj. 1739 r.); antyfony zawsze tu tylko rytem połowicznym (semiduplici. SRC. 8 Mar. 1738 r.); jeżeli śpiewa się jeden nokturn, to psalmy per ferias; po laudesach psalm De profundis i preces klęczący, stosowna oracja, Requiem i Requiescant zawsze. Wolno je odprawiać, choć Mszy żałobnej prywatnej nie wolno, t. j. in duplici minori et majori (SRC. 23 Maj. 1846 r.), ale nie wolno w święta I-ej, i 11-ej klasy, w trzy dni wielkiego tygodnia wyżej wspomnione, a nawet przez cały wielki tydzień (Caval. t. 3 dec. 13 i 242), w niedziele, w oktawy uprzywilejowane, wigilje Bożego Narodzenia i Zielonych Świątek, a także nie wypada ich śpiewać przy wystawieniu Najświęt. Sakr. (SRC. 27 Mar. 1779 r.). Cf. Herdt t. 3 n. 127 i 224—245. X. S. J.
Exempcja (exemptio) oznacza w prawie kościelnem uwolnienie z pod juryzdykcji bezpośredniego zwierzchnika kościelnego, a poddanie pod juryzdykcję wyższego przełożonego. Ponieważ, odpowiednio do ducha prawodawstwa kościelnego, juryzdykcja każdego zwierzchnika kościelnego rozciągać się winna do wszystkich, w terrytorjum jego zwierzchnictwa znajdujących się osób, instytutów i korporacji, przeto exempeje są wyjątkami od reguły i, jako takie, podchodzą pod kategorję przywilejów. Dla tego E. udziela się tylko z powodów, dobrem Kościoła uzasadnionych, i ściśle tłumaczoną być winna, t. j. exempcji nie należy rozciągać dalej, jak pozwala dosłowne brzmienie dokumentu, na jakiem się ona opiera (c. 7, 8 X de privil. 5. 33). W wątpliwości, kto ma pretensję do exempcji, powinien jej dowieść. Pozyskuje się e. albo przywilejem papiezkim (c. 10 de priv. in VI 5, 7), albo czterdziestoletniém przedawnieniem, z jakim tytułem prawnym (c. 15, 18 De praescr. 2, 26). Exempcje dzielą się na całkowite i częściowe, odpowiednio do tego, czy rozciągają się do wszystkich praw juryzdykcyjnych bezpośredniego zwierzchnika, czy też tylko do niektórych. Jeżeli exempcja przysługuje pewnej, tylko jednej osobie, nazywa się osobistą (e. personalis), jeżeli całym instytutom, lub terrytorjom, nazywa się miejscową (e. localis). Różne też są exempeje, odpowiednio do stanowiska zwierzchników bezpośrednich, z pod których juryzdykcji uwalniają: tak są exempeje parafjalne, np. w garnizonach, mających zazwyczaj właściwych kapelanów wojskowych; exempcje od juryzdykcji arcybiskupiej, gdy djecezja bezpośrednio poddana jest Papieżowi (jak np. djecezja wrocławska na Szląsku); najczęstsze jednak są exempcje od juryzdykcji biskupiej; pomiędzy zaś temi exempejami najważniejsze są exempcje klasztorów. Pierwotnie wszystkie klasztory djecezji zostawały pod juryzdykcją biskupa, co uświęcił kanonem 4 sobór chalcedoński. Zgodnie z tém prawem cesarz Justynjan postanowił, ażeby skargi przeciwko duchowieństwu i zakonnikom zanoszono do sądu biskupiego, „ponieważ każdy z nich bisku-
