zupełnych. Na szczęście, przed kilku laty znaleziono w tejże samej świątyni drugi egzemplarz tegoż pomnika (nowa tablica z Abydos), lepiej przechowany, który pozwala sprawdzić listę królów przez Manethona podawaną, przynajmniej co do początkowych dynastji (Chabas, Inscription hi-storiąue du rćgue deSeti I, Paris 185 6). Z Abydos przechodzi się do E. irodkowego. Liczył on kiedyś 16 nomów i znaczną liczbę miast, z których tylko kilka mają stawę historyczną. Tu leży kanał Józefa, na zachodzie Nilu, równolegle z tą rzeką, na SO mil się rozciągający; po tejże stronie jezioro Moeris (między 2 9 a 30° szer. póln.), połączone z Nilem liczne -mi kanałami i chroniące tę ziemię od zbytecznych wylewów. Na południe jeziora Moeris był sławny gmach Labyrinthus, opisany przez Herodota (Hist. II 148), Djodora (I 66) i Plinjusza (Hist. nat. 36, 6). Lepsius (Briefe aus Aegypten u. Aethiopien, Berlin 1852 s. 76) opisał obecny jego stan. Na wscbód jeziora Moeris jest pole piramid, będących grobowe-mi pomnikami królów memtickich. Więc tutaj było kiedyś Mcm fis (Memphis), hebr. Mof, v. Nof, stolica E. środkowego i północnego. Dziś przypomina ją wioska arabska Memf, o 3 prawie mile od Kairu na południe odległa i na zachód Nilu położona, a na znacznej przestrzeni do koła jćj znajdowane groby, mumje ludzi i apisów, świadczą o dawnej rozległości tej stolicy. Piramidy, których jest przeszło 40, rozciągają sic pojedyńczcmi grupami aż do Gizeh, wioski naprzeciw Kairu. Między Gi-zeh i Memf rozciągają się miejscowości arabskie: Sakkarah, Dagszur i in. z piramidami sąsiadujące. Piramidy przy Gizeh są najdawniejsze. Wszystkie wspomniane miejscowości leżą przy północnej granicy E. środkowego, t. j. blizko 30° szer. północnej. Od tego stopnia zaczyna się E. dolny, składający się z Delty, między odnogą Nilu Peluzjacką od wschodu, a Kanopską od zachodu. Ziemie przytykające do Delty, lubo należały do Egiptu, jednakżo niekiedy zaliczano jedną (na wschodzie Delty) do Ara-bji, a drugą (na zachodzie Delty) do Libji. Delta była nader kwitnącą okolicą, lecz teraz nawet z ruin po dawnej Aleksandrji, jednego z najpóźniejszych miast, mało śladów się pozostało, chociaż miasto istnieje. Grunt też zmienił się zupełnie: gdzie dawniej liczue pasały się trzody, tam powstały jeziora, i przeciwnie: dawniejsze jeziora wypełniły się piaskiem i znikły zupełnie. Tak np. jezioro Sirbonis, niegdyś na wschód Delty leżące, zapełniło się piaskiem; a jezioro Tanis rozszerzyło się i zalało ruiny dawnych miast: Pelnsium i in. Główniejsze miasta dolnego E. były: Tanis(hebr. 1 snan), założone na 7 lat przed palestyńskiem m. Hebron (Num. 13, 23), było stolicą królów Hyksosów, leżało przy Tanickiej odnodze Nilu. Wykopaliska tego miasta dowodzą, że Hyksosowie zegiptyzo-wali się pod koniec swego panowania (Mariette, Lettre sur les fouilles de Tanis w Becue archeol. nouv. ser. III 9 7). Okolice Tanisu były świadkami cudów, jakie się działy podczas wyjścia Izraelitów z Egiptu (Psal. 7 7, 12. 13), gdyż ziemia Gesscn była bardzo blizko Tanisu. Wspominane jest też to miasto przez Izajasza (19, u. 13), Ezechiela (30, 14) i w Num. (13, 22). Sais, jedno ze znaczniejszych miast, leżało w północno-zachodniej stronie Delty, przy Kanopskiej odnodze, niedaleko od niego Thmui (tyiennę) i in. Za Deltą od wschodu leżała ziemia Gessen (ob.) i miasta: On (Heliopolis, miasto słońca), Ba by i on (Fostat blizko Kairu), Bubastis, Pithom (Patumos), Auara, y. Avaris (później Heraopolis, według innych Tanis), dawna twierdza Hyksosów (Chabas, Les Pasteurs en
