źniej i Persami (Sassanidami). Chrystjanizm wcześnie dostał się do Edessy (Sozom. VI i). Znane jest podanie o korespondencji Chrystusa Pana z Ab-garem (ob.). Addeusz (ob.) nawrócił wielu mieszkańców Edessy i wkrótce całe miasto wyznawało religję Chrystusa. Wytrwałość w przyjętej wierze zjeduała Edesseńczykom wielkie poszanowanie, tak, iż Edessę nazywano świętą, błogosławioną (Assemani, Bibl. or. 1, 261, 2 7 8, 41 7; Theodor, Hist. Eccl. III 2 6). Edessa zawsze zasługiwała na te pochwały. Wytrzymała prześladowanie za Trajana. Biskup jej Barsimaeus, przysporzywszy wielką liczbę wiernych Kościołowi,umarł jako męczennik; pomiędzy wielu chrześcjanami, którzy los jego podzielili, wymieniają szczególniej Sarbeliusa i siostrę jego Barbeę (Assemani III p. II 40). Wiele innych faktów świadczy o potężnym rozwoju i głębokiej wierze tej cząstki nowego Kościoła. Nauka chrześcjańska, równie jak i wiara, wcześnie tu zakwitnęła; w II w. już tu była przetłumaczona Biblja. Bardesanes, z synem swoim Har-monjuszem, są przedstawicielami świetnej epoki piśmiennictwa kościelnego (Iług, Einleitung I 3 65). Cf. Syryjska literatura. Podług kroniki ede-skiej (Chronicon Edess.), powódź r. 202 spustoszyła miasto.i zburzyła kościół chrześcjański (Asseinani I 390). Od końca IV w. Edessa staje się główną widownią zamieszek, wstrząsających kościołem wschodnim Wiara chrześcjan Edessy przeszła straszną próbę podczas prześladowania Sapora, króla perskiego (które się skończyło ze śmiercią tego władcy r. 3 7 0). W prześladowaniu tem było wielu męczenników: Sozomen (Hist. II c. 9 —15) przekazał pamięć ich potomności. Wkrótce potćm umiera ś. Efrem. Arjanie, którzy już za jego życia wichrzyli, po jego śmierci opanowali djecezję, wypędzili biskupa Barsesa i prawowiernych chrześcjan. Najza-wzięciej występowali wówczas arjanie pko dwóm kapłanom: Eulogjuszowi i Protogenesowi (Theodor. Hist. Eccl. IV c. 17, 18). Kwitnąca szkoła Edessy zamieniła się wreszcie na główne ognisko nestorjanizmu, wylęgłego po części także z opozycji przeciwko arjanizmowi; ztąd zaś nestorjanizm rozszerzał się po Persji. Babulas, ówczesny biskup edeski, silnie oparł się herezji, rzncił klątwę na słynnych nauczycieli: Teodora i Djodora, siejących nestorjańskie błędy, a pisma ich kazał spalić. Nauczycieli perskiej szkoły wypędzono, samą zaś szkolę czasowo zamknięto. Kapłan Ibas stawił opór Rabulasowi i naukę potępioną szerzył w Persji swoim listem do Maresa, oraz przetłumaczeniem pism Teodora i Djodora na język syryjski (kościelny perski). Ibas został następcą Rabulasa na stolicy edeskiej. Z dalszych losów Edessy podajemy następne daty. R. 69 9 Persowie zdobyli Edessę; r. 64 1 dostała sią ona pod panowanie Arabów i odtąd dzic lila losy państwa kalifów. Za Romanusa Ar gymsa Edessa znowu dostał się w ręce Greków (lOSl), i pomimo pokuszenia się Arabów, którzy chcieli ją odzyskać r. 1039, należała ciągle do Grecji aż do wojen krzyżowych. Wkrótce po wkroczeniu pierwszych krzyżowców do Azji (109 7), Baldwin, idąc za radą Pankracego Armeńczyka, skierował swój pochód ku Eufratowi; wyprawa powiodła się. Mieszkańcy Edessy byli chrześcjanami i zostawali pod rządem pewnego rodzaju senatu. Naczelnik tego rządu starzec, na żądanie ludu wezwał Baldwina, prosząc o wyswobodzenie Edessy i obronę jej przeciw Turkom. Baldwin przybył na wezwanie, początkowo razem rządził z senatorem, a potćm sam, ponieważ lud usunął od udziału w rządzie słabego starca. Następuje Baldwin zdobył jeszcze inne miasta i założył hrabstwo Edeskie, lenne księstwu Antjocbeńskiemu. Po
