targowych, i sądom na mocy tych postanowień spory rozstrzygać polecono. Stałego prawą o dz., lubo już przygotowanego, zaprowadzić przeszkodziła zmiana rządu i ustąpienie Prusaków z Polski. D. 6 (18) Marca 18J7 r. wyszło postanowienie ce3, Aleksandra I, pozwalające zamieniać dz. wytyczną na ziarno, lub pieniądze, a ugodom nadano moc na lat 26 (Dzień, praw, t. III 124, IV 40, VIII 220). Gdy mimo to niektórzy właściciele ziemi przy wytycznej dz. pozostali, namiestnik Zajączek wydał zachęt® do obywateli w d. ii Sierp. 1818, oraz do duchowieństwa postanowienie 10 Listop. 1818 r.j za którem kilka innych od różnych władz rządowych nastąpiło, pozwalających, lub polecających księżom zmuszać dziedziców i gminy do robienia kompozyt. Gdy jeduak i w ten jeszcze sposób nie ukończono umów o dz., wyszedł drugi dekret cesarza i króla z d. (27 Grud.) 8 Styczn. 1821/2 i\, naznaczający wieczne kompozyty dz. (Dz. pr. VII 298), oraz postanowienie namiestnika 30 Września 1823 r. (De. pr. VIII 220). Tak utrzymywały się dz., uważane za własność publiczną (Dz. pr. II, 122), o którą w trybunałach upominać się i pomoc rządową otrzymywać było można; dopiero postanowieniem namiestnika królestwa, stwierdzonem następnie Najwyższym Ukazem z d. 14 (2 6) Grud. 1865 r., o urządzeniu rzym. katol. duchów, świeckiego w królestwie Polskiem, wzbronione jest ściąganie przez egzekucję lub drogą sądową dziesięcin dla duchowieństwa rzym. katol., oraz wszelkich zaległości i niedoborów z tychże dz. pochodzących (art. 2 7).—W tej części kraju, która się Austrji dostała, od r. 1 787 — 1808 wydano kilka ogólnych przepisów o zamianie dz., lecz te małą różnicę w dawnem prawie robiły i dopiero 7 Wrześ. 184 8 wyszedł patent nowego porządku rzeczy w Austrji, w którym art. 3 znosi dziesięciny, a art. 4 obiecuje wynagrodzenie za nie. Liczne postanowienia później wydawane zmierzały do zastąpienia dz., pewną stale oznaczoną kwotą pieniężną. Rozbiór ich, wraz z obroną dz. obejmuje książka: „O dziesięcinach Kościoła rzym. katol. w Galicji austrjackiej" (Poznań 1864 8-o). Zamiana i forum sądowe w sprawach o dz. były zwykłą zaczepką, jakiej u nas tyle wieków używali świeccy przeciwko duchownym. O sporach tych obszernie i z największą przyjemnością traktuje Miączyński (Md. p. 96), nazywając je tak dawnemi jak sama dz. Istotnie przedstawia historją, iż już r. 1020 król Bolesław Chrobry ostremi karami, nawet mieczem, buntujących się z powodu dz. powstrzymywać musiał. Podobne zamieszki wznawiały się i w następnych czasach po różnych stronach Polski. Były na Pomorzu (1102 r.), w Inflantach (na pocz. XIII w.), na Szląsku ( 1 557), w Prusach (lSli), na Mazowszu (l358), w Krakowskiem (1369), w Wiel-ko-i Małopolsce (14 34). Postanowienia duchownych, r. 1435 wydane w Piotrkowie, a obąjmnjące prawo o pobieraniu dz., nie zadowolniły szlachty. R. 144 6 książę mazowiecki Władysław wiódł spór z bpem pozn. Andrzejem, a potem wydał przywilej, który w różnych czasach byt powodem sporów, mianowicie od r. 1752 — 1776, zakończonych wreszcie sądem polubownym (Pamięt. rei. mor. r. 184 9 t. XVII 189). Za Zygmunta I były nieporozumienia, gdy król ten statutem r. 15u (fol. leg. I 3 7 7,) znosi tpisne od dz. pieniężnych. Pod tem nazwaniem rozumie się zwyczajem zaprowadzona opłata, niszczaua wytykającemu dz. przez właściciela roli (Od wytycznych dz. zniesione spisne dopiero r. 1801 dekretem rządu austrjackiego). Dotąd świeccy prosili tylko o ulgę w da-
