wach, pismach i drukach. Jocher (Obraz bibl. III n. 7357 — 7417) na czterech kartach cząstkę ich tylko wymienia. Dopiero król Władysław IV, usiłując zatamować nienawiść szlachty do religji, najwięcej z powodu dz., wyprawił w świetnem poselstwie Jerzego Ossolińskiego do Rzymu, zkąd od Urbana VIII przywiózł on bullę, lub raczej breve, Cum sicut dilectut, •i d. 27 List. 1684 r. Papież poleca ta i upoważnia bpów do zatwierdzania zamiany dz. wytycznej według ugody stron, oraz podaje do tego odpowiednie warunki. Na mocy tego pozwolenia, sejm warszawski 1635 r. napisał konstytucję, w której wyrażono, że w dobrach królewskich dz. wytyczna pozostanie; że w szlacheckich ma być kompozyta, czyli ugoda zrobiona, a jeśli już istnieje, zostaje potwierdzoną; że ogólna reguła do wszystkich djecezji i miejscowości zastosować się nie da, dla tego król stanowi, aby każdy bp w swej djecezji zatwierdził zamianę dz, na pieniądze, jeśli na to zgodzi się pleban, a jeśli się nie zgadza, choć dziedzic zamiany żąda, bp winien postąpić według breve papiezkiego i, pomimo protestacji proboszcza, z dwoma kanonikami swej kapituły, szlacheckiego rodu, wyznaczyć odpowiednią i sprawiedliwą summę na zamianę: od wyroku tego nie ma apellacji, gdy dz. roczna nie przenosi złp. 50, a jeśli wyższa, to raz tylko wolno odwołać się do sądu metropolity, który przybrawszy dwóch członków swej kapituły, sprawę rozpoznaje; z djecezji metropolity sprawa idzie do nuncjusza i ten naznacza bpa, u którego sprawa ma być załatwiona. Skoro znowu spór jest bpa z szlachcicem, sądzi sprawę metropolita, a z metropolitą nuncjusz. W ustanawianiu kompozyt bpi zważać mają na spustoszenie dóbr i ciężary ubogiego ludu. Zkąd idzie dz., tam już maldraty dawane nie będą, chyba że inaczej pokaże erekcja lub zapis. Gdzie meszne dają zamiast dz., zwyczaj ten będzie zachowany. Dalej konstytucja przepisuje sądy w sprawach o dziesięciny, dodając, iż gdy pleban w czasie naznaczonym nie chce odebrać pieniędzy, umową naznaczonych, szlachcic ma je złożyć w grodzie, a pokazawszy kwit, nie może być pozywany. Zalecono te ugody ingrossować do akt grodzkich właściwych powiatów, aby na przyszłość nowych kłótni Uniknąć. "Wreszcie pozwolono szlachcie pozostać przy dz. wytycznej i do niej nawet sukcesorów zobowiązać, a księżom od takiej dz. podatki nałożono; tak więc w kilku punktach konstytucja różni się od breve. Odtąd, według wspomnianych dopiero breye papiezkiego i konstytucji sejmowej, aż do r. 1817 czyniono kompozyty o dz., zamieniając snopowe na sepy, lub pieniądze. Zostało pomimo to dość wiele jeszcze dz. w dawnym stanie i warunkach, zwłaszcza w djeceżji krakow., oraz sandomier., lubel., podlaskiej i kaliskiej, o ile dawna krakowska sięgała. W innych tymczasem djecezjach mało już tylko snopowej pozostało. Gdy zaś w końcu XVIII wieku tajne towarzystwa na całym świecie poczęły na prawa Kościoła uderzać, ze szczególnem zamiłowaniem poczęto rozbierać i krytykować dziesięciny. "W tym duchu o dz. pisał u nas Czacki, a więcej jeszcze Mią-czyński, korzystając z samych prawie nieprzyjaznych Kościołowi pisarzy, jak cytaty wskazują. Rząd pruski odr. 1793 polecił badać prawa duchowieństwa do dz., a nrm coś stałego postanowić się dało, wyszedł dekret królewski 5 Kwiet. 1804 r., tymczasowo urządzający dz. w ten sposób, iż dano każdemu wolność zamiany wytycznej na proporcjonalną pieniężną, rozciągając to dobrodziejstwo do dóbr wszelkiej natury, zatem królewskich i duchownych; opłatę perjodycznie stosować miano co lat io, według cen
