nedyktyni karczując lasy na pola, dawać z nich dz. nie chcieli, a opór podobny i od innych dość często ponawiać się musiał, bo gdy ludność ciągle wzrastała, ztąd powiększanie roli i jej uprawa były prostem rzeczy następstwem. Dz. z nowin to jeszcze miały w sobie gorszącego, że niekiedy wywoływały spór między samym bpem i plebanem miejsca. Tak r. 1258 Pap. Aleksander IV rozstrzygał sprawę podobną, przyznając dz. nowinne kościołom, a nie bpom, którzy dla siebie zajmować je chcieli. Podobnież za kr. Władysława Łok., bp krak. Jan przyłączył je do swoich dochodów, gdy król i szlachta trzymali stronę plebanów. Zagodzit sprawę arcyb. Janisław, wydając dekret w Chęcinach 14 Czer. 13 80, który Helcel wydrukował (Starodawne prawa polsk. pomniki I 405). Niezadługo powstał takiż spór między tymże bpem Janem i Arnoldem, oraz innymi kanonikami ś. Florjana na Kleparzu, o dz. z Biecka i Zmigroda. Delegowano do sprawy kilka osób, które, mając na uwadze dawno zachowywany zwyczaj, przyznały, że gdzie las, lub zagajniki, albo ich część zwolna uprawione zostały na role, ztąd pleban parafji dz. pobierać będzie; gdzie zaś w lesie lub zagajnikach nowa wieś powstała (de nova radice), zachowując nazwę dawniejszej, lub zmieniając, tam dz. do bpa należeć mają. Jeśli znowu wieś dawna, more polonico locata, z miejsca nieuprawianego na uprawne i orane przeniesioną zostaje, a mieszkańcy jej coś jeszcze gruntu wykarczują i uprawią, natenczas dz. należy do tego, kto ją z dawnych pól pobierał. Te przepisy odnoszą się do djecezji krak., dla której spisane były, służyły jednakowoż innym za wzór i zwyczajnie do nich się stosowano. Dopiero za Zygmunta I, arcyb. gniezn. Jan Laski, będąc w Rzymie na soborze lateraneńskim V, wyjednał u Pap. Leona X bullę o dz. z nowin, Decet Romanum Fonii/., z 30 Mar. 1515, którą w statutach synodalnych i wielu innych dziełach czytać można. Czacki (p. 3 7) przepisy jej w ten sposób streszcza: l) gdziekolwiek prosto od pól dawnych wykarczowano lasy, dz. należy temu, kto ją z dawnych pól ościennych pobierał; 2) gdziekolwiek w granicach dawnej wsi wykarczowaao w lasach pola i nową wi-eś założono, tam dz. do stołu biskupiego należy; 3) gdyby wieś w prawie polskiem osadzona przeniesioną została i jej mieszkańcy dokarczowali część jaką pola, dz. temu należy, kto ją bral z dawnych gruntów. Tego prawa długo trzymano się u nas, choć nieraz podlegało zarzutom i sporom: widać to z dzieł o dz., mianowicie na początku tego wieku pisanych. O dwóch takich powiada Bandtkio (1'rawo posp. pol., Warsz. 1851 p. 317): „Czacki napomyka ostrożnie, Miączyński dowodzi otwarcie, że dz. z nowin żądaną być nie może i dawaną być nie powinna." Za rządu pruskiego zniesione zupełnie dz. z nowin, dekretem królewskim z 28 Maja 1804 r„ który poparło późniejsze postanowienie ces. Aleksandra I z d. 6 (18) Mar. 1817 r. —VIII. Niemniej sporów obudziło prawo o sąd czyli fornm we względzie dz. Król Zygmunt I r. 154 3 oddał sprawy dziesięcinne bpom i ich konsystorzom. Toż samo stanowią dawne konstytucje synodalne (lib. 2 tit. Causae ad for. eccl. pertin.), oraz synod prowinc. r. 1G21 (tit. de jurisd. spirit. cap. 2). Konstytucja krajowa z r. 1 635 ( Vol. leg. III 857 tit. Kompozycja o dz.) sprawy o dz. pieniężną do grodu bez apellacji, a o wytyczną do ziemstwa z apellacją na trybnnał odsyła. Rozumieć tu należy sprawy de facto, tyczące się np. tego, aby dziedzic zatrzymaną dz. powrócił, aby dawał wytyczną, gdzie kompozyty nie było i t. p.; nie zaś sprawy de jure, np. czy kościołowi
